ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆԵՐ

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ՍԱՐԳԻՍՅԱՆ (1995–1999)

Ամենայն Հայոց կաթողիկոս 1995–ից: Հաջորդել է Վազգեն Ա Պալճյանին:

Ծնվել է 1932–ի օգոստոսի 27–ին Սիրիայի Քեսաբ ավանում: Մահացել է 1999–ի հունիսի 29–ին Էջմիածնում, աճյունն ամփոփվել է Մայր Տաճարի բակում: Նախնական կրթությունն ստացել է Քեսաբի Ուսումնասիրաց միացյալ վարժարանում, որից հետո ուսումնառությունը շարունակել է Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության դպրեվանքում (1946–1952): 1949–ի մայիսի 29–ին ձեռնադրվել է սարկավագ, 1952–ի սեպտեUբերի 28–ին` կուսակրոն քահանա: Ի հիշատակ Գարեգին Ա Հովսեփյանց կաթողիկոսի ընդունելով Գարեգին անունը`դարձել է Կիլիկիո միաբանության ուխտի անդամ: Պաշտպանելով «Հայաստանյայց եկեղեցվո աստվածաբանությունը ըստ հայ շարականներուն» թեմայով վարդապետական ավարտաճառը` 1955–ին ստացել է վարդապետական աստիճան: Նույն թվականին պաշտոնավարել է Դպրեվանքում` որպես ուսուցիչ և վերակացու, 1956–ին ստանձնել Դպրեվանքի տեսչի պաշտոնը: 1957–1959-ին Գարեգին վարդապետն ուսումնառությունը շարունակել է Օքսֆորդի համալսարանում (Անգլիա), որտեղ հետևել է աստվածաբանական բարձրագույն ուսման` ավարտաճառ ներկայացնելով «Քաղկեդոնի ժողովը և հայ եկեղեցին» (հրատ., Լոնդոն, 1965, անգլ.) խորագրով աշխատությունը, ստացել աստվածաբանության բակալավրի աստիճան:

1960–ին կրկին ստանձնել է Դպրեվանքի տեսչի պաշտոնը: Նույն շրջանում Գարեգին վարդապետը, որպես Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության ներկայացուցիչ, գործուն մասնակցություն է ունեցել միջեկեղեցական մի շարք համագումարների ու ժողովների, Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի (ԵՀԽ) միջեկեղեցական Արևելյան ուղղափառ քույր եկեղեցիների պետերի համաժողովների: Մեծ է նրա ավանդը 1965–ին Ադիս Աբեբայում (Եթովպիա) Արևելյան ուղղափառ քույր եկեղեցիների պետերի համաժողովի կազմակերպման գործում: Դիտորդի կարգավիճակով մասնակցել է Վատիկանի երկրորդ ժողովի երեք հաջորդական նիստերին (1963–1965) և Անգլիկան եկեղեցու Լամբեթի համաժողովին (1968): ԵՀԽ–ում վարել է մի շարք պատասխանատու պաշտոններ, 1968–ին ընտրվել է ԵՀԽ կենտրոնական և գործադիր հանձնախմբերի անդամ, իսկ 1979–ի Նայրոբիի (Քենիա) համաժողովում` խորհրդի փոխատենապետ (1975–1983):

Այդ ժամանակաշրջանում աստվածաբանության, գրականության, պատմության և մշակույթի թեմաներով դասախոսել է ՀԲԸՄ Դարուհի Հակոբյան երկրորդական վարժարանում, Բեյրութի Նշան Փալանճյան ճեմարանում և Ամերիկյան համալսարանում, դասախոսություններով հանդես եկել մի շարք եկեղեցիներում: 1963–ի հունիսի 16–ին ստացել է ծայրագույն վարդապետական աստիճան, 1964–ի հունվարի 19–ին ձեռնադրվել է եպիսկոպոս: 1971–1973–ներին վարել է Կիլիկիո կաթողիկոսության Սպահանի և Հարավային Իրանի, իսկ 1973–1977–ներին` Հյուսիսային Ամերիկայի Արևելյան նահանգների և Կանադայի թեմի առաջնորդի պաշտոնները:

1976–1977–ներին Լիբանանում բռնկված քաղաքացիական պատերազմի տարիներին մեծ դեր է խաղացել լիբանանահայությանը համախմբելու գործում: 1977–ի մայիսի 2–ին, Խորեն Ա Բարոյանի կաթողիկոսության շրջանում, ընտրվել է Մեծի Տանն Կիլիկիո աթոռակից կաթողիկոս, 1983–ին` Մեծի Տանն Կիլիկիո Գարեգին Բ կաթողիկոս: Գահակալության տարիներին Գարեգին Ա Սարգիսյան կաթողիկոսը զարկ է տվել ազգային–կրոնական, մշակութային և շինարարական աշխատանքներին: Հիմնադրել է Քրիստոնեական դաստիարակության բաժինը: Նրա հատուկ ուշադրության առարկան է եղել Դպրեվանքը (1977–ին Անթիլիասից փոխադրվել է Բիկֆայա), առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձրել հրատարակչական գործին, վերականգնել «Հասկ» հայագիտական տարեգրքի հրատարակությունը:

Բազմիցս այցելել է Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին: 1988–ի դեկտեմբերի 7–ի երկրաշարժից հետո կանգնել է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա–ի կողքին` բերելով իր եղբայրական սերն ու զորակցությունը, կազմակերպել Սփյուռքից օգնությունը:

1992–ից եղել է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ:

1995–ի ապրիլի 4–ին Ազգային–եկեղեցական ժողովը նրան ընտրել է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս: Գարեգին Ա Սարգիսյանն իր ջանքերն ուղղել է եկեղեցական կյանքի ներքին կարգավորմանն ու կազմակերպմանը, մասնավորապես Ս. Էջմիածնի հոգևոր ճեմարանի գործունեության վերաշխուժացմանը, Քրիստոնեական դաստիարակության և քարոզչության կենտրոնի ստեղծմանը, քրիստոնեական քարոզչության հանրամատչելի ծրագրերի մշակմանը, եկեղեցիների ու վանքերի նորոգմանը, աստվածաբանական, հոգևոր և հայագիտական հրատարակությունների ավելացմանը: Հայ եկեղեցու աշխատանքն առավել նպատակաուղղված դարձնելու նախանձախնդրությամբ վերափոխել է Հայաստանի եկեղեցական թեմական կառուցվածքը: 1996–ին հայաստանյան նախկին 4 թեմերի փոխարեն ստեղծվել են 8 թեմեր, հիմնվել են նաև Ուկրաինայի և Հարավային Ռուսաստանի թեմերը: 1997–ի սեպտեմբերին վերաբացվել է Գևորգյան հո- գևոր ճեմարանի հիմնովին վերանորոգված շենքը, բազմապատկել է սաների թիվը (120 հոգի): Նրա ջանքերի շնորհիվ Օշականի Ս. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցուն կից բացվել է Ս. Մեսրոպ Մաշտոցի անվան դպրատունը, որը շուտով դարձել է գիտական և մշակութային կարևոր կենտրոն:

1997–ի ապրիլի 7–ին կատարել է Երևանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցու հիմնարկեքը: 

Գահակալության կարճ ժամանակահատվածում Գարեգին Ա Սարգիսյան կաթողիկոսը հովվապետական այցելություններ է կատարել Հայ եկեղեցու թեմեր, նոր թափ է հաղորդել Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի էկումենիկ գործունեությանը:

Գարեգին Ա Սարգիսյանը հեղինակ է աստվածաբանական, հայագիտական, փիլիսոփայական, բարոյագիտական և գրական բազում երկասիրությունների: Նրա որոշ աշխատություններ միջազգային լայն ճանաչում ունեն և կարևոր ներդրումներ են ընդհանուր եկեղեցական պատմության մեջ [«The concil of Chalcedon and the Armenian Church», London, 1965 (ունեցել է չորս վերահրատարակություններ): «The Armenian Church in Contemporary Times», New York, 1970 և այլն]:

Գարեգին Ա Սարգիսյանը եղել է ՀՀ ԳԱ ակադեմիայի պատվավոր անդամ, բազմաթիվ երկրների համալսարանների ու գիտական ընկերությունների անդամ:

Կաթողիկոսական գահին Գարեգին Ա Սարգիսյանին հաջորդել Գարեգին Բ Ներսիսյանը: