30.06.2014 - Հիշատակ Ս. Եպիփան Կիպրացու, Բաբելաս Հայրապետի և նրա երեք աշակերտների

Սուրբ Եպիփան Կիպրացի

              Ս. Եպիփան Կիպրացին (315-403 թ.) Ընդհանրական Եկեղեցու նշանավոր վարդապետներից է և տոնելի է Հայ Եկեղեցում որպես տասներկու վարդապետներից մեկը:

               Ծնվել է Պաղեստինում: Կյանքի ընթացքում հռչակված է եղել իր աղքատասիրությամբ, սրբակենցաղ կյանքով և բազմաթիվ գրվածքներով: Ողջ կյանքի ընթացքում պայքարել է տարբեր հերետիկոսությունների դեմ. Եգիպտոսում` ընդդեմ գնոստիկության, Հռոմում` ընդդեմ Որոգինեսի որոշ տեսությունների: Մեծագույն պաշտպանն է եղել ուղղափառ դավանության և նիկիական 318 հայրապետների հավատամքի: 367 թ. եպիսկոպոսաց ժողովի կողմից ընտրվել է Կիպրոսի եպիսկոպոսապետ:

              Նա հարուստ մատենագրական ժառանգություն է թողել: Հեղինակել է աստվածաշնչյան մեկնություններ, դավանաբանական երկեր, ճառեր, աղանդների հերքումներ, որոնց մեծ մասը միջնադարում թարգմանվել է նաև հայերեն:

               Հայ եկեղեցում Եպիփան Կիպրացու հիշատակն երկու անգամ է տոնվում` Հոգեգալստյան 3-րդ կիրակիին հաջորդող երկուշաբթի օրը և հոկտեմբերի վերջին շաբաթ օրը՝ Եկեղեցու 12 ս. վարդապետների հիշատակության օրը:

Սուրբ Բաբելաս հայրապետ

                 Ըստ Հայսմավուրքի Բաբելասը եղել է Անտիոքի հայրապետը (240-252 թ.): Նումերիանոս կայսրը Անտիոք այցի ժամանակ կուռքերին զոհ մատուցելուց հետո ցանկանում է մտնել Աստծո եկեղեցի և պղծել այն: Սակայն Բաբելաս հայրապետը տաճարի դռների մոտ ընդառաջ գալով կայսրին, արգելում է նրա մուտքը տաճար: Զայրացած կայսրը բանտ է նետում հայրապետին և չարչարանքների ենթարկելով՝ ցանկանում պարտադրել նրան զոհ մատուցել կոռքերին: Այս ընթացքում բանտ են այցելում հայրապետի երեք աշակերտները, որոնց կայսրը ևս բանտարկում է և չարչարանքների ենթարկում։ Ի վերջո կայսեր ջանքերն ապարդյուն են անցնում, քանզի չորսն էլ անդադար խոստովանում էին միակ և ճշմարիտ Աստծուն, և հայրապետն իր աշակերտների հետ միասին գլխատվում է:

Սբ. Ներսես Մեծ Հայրապետի և Խադ եպիսկոպոսի հիշատակության օր

                         Հայ բազմաշնորհ կաթողիկոսներից է Ս. Ներսես Հայրապետը (353-373թթ.), որին իրավամբ տրվել է Մեծն անունը: Ըստ պատմական աղբյուրների՝ նա Ս. Գրիգոր Լուսավորչի տոհմից է, Հուսիկ Հայրապետի թոռը: Փառեն կաթողիկոսի մահվանից հետո հայոց Արշակ թագավորի սենեկապան Ներսեսը, դեռևս աշխարհական, նկատվում է կաթողիկոսական գահի ամենաարժանի թեկնածուն և արքայի պարտադրմամբ ձեռնադրվում է կաթողիկոս: Հետագայում հայրապետական աթոռի հարկադիր գահակալը դառնում է Հայ Առաքելական եկեղեցու առաջին մեծ բարեփոխիչը և իր ժողովրդի մեծանուն բարերարը: Նրա նախաձեռնությամբ գումարված Աշտիշատի ազգային-եկեղեցական ժողովում (354թ.) առաջին անգամ ընդունվում են որոշումներ, որոնք կանոնակարգում են հոգևոր-եկեղեցական կյանքը, սահմանում ընտանիքի բարոյական սկզբունքները: Ներսես Մեծ Հայրապետի նախաձեռնությամբ հիմնվում են վանքեր ու դպրոցներ, բոլոր անտունների ու աղքատների համար կառուցվում ապաստաններ ու հիվանդանոցներ: Հայրապետն իր ժողովրդի կողքին է եղել միշտ և ամենուր: Ձիրավի ճակատամարտի հաղթանակը ձեռք է բերվել նաև Ս. Ներսես Հայրապետի շնորհիվ, ով ողջ ճակատամարտի ընթացքում մոտակա լեռան վրա բազկատարած աղոթել է հայոց բանակի հաղթության համար: Ազգաշեն ու եկեղեցաշեն այս գործունեության համար էլ Ս. Ներսես Հայրապետին կոչել են նաև «Լուսավորիչ սրտից»: Հայրապետի բոլոր այս ձեռնարկներին աջակից ու գործակից է եղել Ս. Խադ եպիսկոպոսը, որին պատմիչ Փավստոս Բյուզանդը կոչել է նաև Ներսես Հայրապետի աթոռակից: 

                Հայ Առաքելական եկեղեցին սրբերի շարքը դասելով իր երկու նվիրյալ զավակներին, նրանց հիշատակը միասնաբար տոնում է Կաթողիկե Սուրբ Էջմիածնի տոնին հաջորդող շաբաթ օրը:

աղբյուր՝ www.qahana.am

ԱՌԱԿ ՀԱՍՏԱՏԱԿԱՄՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

           Երկրում կար շատ  բարձր ու անմատչելի մի լեռ: Մարդիկ կամեցան բնակություն  հաստատել նրա վրա, որովհետև  լի էր նա ամենայն բարիքով: Սակայն  շատ էր դժվարին նրա վրա բարձրանալը, թեպետև  ուներ բազում ճանապարհներ:   Նրանք,  ովքեր  նրա  վրա բարձրանալու ժամանակ կանգ առան հանգստանալու, սայթաքեցին և  ցած գլորվելով հասան մինչև հատակը, իսկ ովքեր չուզեցին դադար առնել,  այլ գավազանի  օգնությանբ աշխատեցին շարունակել վերելքը, բարձրացան լեռան վրա  և  հանգիստ կյանք վայելեցին:

      

          Այսպես թուլակազմները մնում են կես ճանապարհին ու կորչում, իսկ հաստատակամները, համբերությունն իրենց նեցուկ ունենալով վեր են բարձրանում ու հասնում նպատակին:

ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇ

ԱՌԱԿ

Ավազակը մի քահանայի բռնելով  կամենում էր սպանել նրան: Քահանան ուժ առավ, հաղթահարեց  ավազակին և, ինչպես պետք  էր սկսեց տանջել նրան:

Ավազակն աղաչում էր և  ասում.
- Չէ որ քահանա ես դու և միշտ ասում ես “խաղաղություն ամենեցուն” ու սրա նման շատ  բաներ, ուրեմն ինչու ես տանջում ու չարչարում  ինձ:

-   Ով դու չարագործ, - պատասխանեց քահանան, - ես հենց խաղաղություն պահպանելու  համար եմ տանջում քեզ, որովհետև  դու չես սիրում խաղաղությունը:

Տոն Կաթողիկե Սուրբ Էջմիածնի

     Առաջին նախամարգարեն՝ Մովսեսը, երբ կանգնեցրեց Աստծու խորանը, այն օծելուց ու սրբագործելուց հետո հավաքեց ժողովրդին ու կատարեց խորանի նավակատիքը: Այդ առիթով Իսրայելի իշխանները՝ նահապետական ընտանիքների տասներկու հրամանատարները, նվերներ մատուցեցին Տիրոջը: Տիրոջ հրամանով օրական միայն մի իշխան էր նվեր մատուցում զոհասեղանի նավակատիքին և այդ օրը միայն այդ իշխանի ցեղն էր տոնում (տե՜ս Թվեր 7):Այդպիսով Իսրայելի ամեն մի ցեղ միայն մեկ օր էր տոնում, և նավակատիքի տոնը տևում էր տասներկու օր:
Մենք ևս ամբողջ տարվա ընթացքում սուրբ Եկեղեցուն նվիրված տասներկու տոն ենք կատարում: Դրանք են՝ «Աշխարհամատրան» կիրակին, Սուրբ Հոգու գալուստը, «Էջ Միածնի» տոնը, սուրբ Տապանակի տոնը, որը Վարդավառի նավակատիքն է, «Շողակաթը», որն Աստվածածնի վերափոխման տոնի նավակատիքն է, Սուրբ Եկեղեցու տոնը, որը Խաչվերացի նավակատիքն է, Խաչվերացի տոնին հաջորդող վեց տոնական օրերից երեքը, որոնք կոչվում են «Եկեղեցու տոն», «Տյառնընդառաջը», «Ծաղկազարդը» և «Նոր կիրակին»: Դրանց մի մասը այլևայլ տոներ լինելուց բացի միաժամանակ նաև սուրբ Եկեղեցու տոներն են:

Սուրբ Էջմիածնի տոնը

Հոգեգալստյան երկրորդ շաբաթը կոչվում է «Արարատյան դաշտի տոն», որովհետև այս շաբաթ են տոնվում հայոց նվիրական տոներից մի քանիսը. երկուշաբթի տոնվում է Հռիփսիմյանց կույսերի տոնը, երեքշաբթի՝ Գայանյանց կույսերի, հինգշաբթի՝ Հովհաննես Կարապետի և Աթանագինե եպիսկոպոսի տոնը, որոնց նշխարները սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը զետեղեց Տարոն գավառի Մուշ գյուղաքաղաքում իր կառուցած եկեղեցում: Շաբաթ օրը սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Վիրապից ելնելու տոնն է, իսկ կիրակի՝ Սուրբ Էջմիածնի տոնը: Սրանք այն սրբերն են, որոնց ճգնությամբ, հեղած արյամբ և սուրբ նշխարների վրա հաստատվեց Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին: Այդ պատճառով նրանց տոները նախորդում են Կաթողիկե Սուրբ Էջմիածնի տոնին, որը կարգել է հոգեկիր և առաքելաշնորհ սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը՝ Վիրապից ելնելուց, մեզ կենարար Ավետարանի ճշմարտության խոսքով լուսավորելուց, բագինները կործանելուց, դիվական տոները խափանելուց և տաճարը շինելուց հետո: Այդ պատճառով այն միայն Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին է տոնում, Պենտեկոստեին հաջորդող երկրորդ կիրակի օրը:
Այս տոնը նաև սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի տեսիլքի համաձայն կառուցված սուրբ Էջմիածնի տաճարինավակատիքի տոնակատարությունն է և տեսիլքի հիշատակը: Ըստ այդ տեսիլքի՝ երկինքը բացվում է և Աստծու Միածին Որդին Իր հրաթև ու լուսեղեն զորքերի ուղեկցությամբ իջնում է Վաղարշապատ քաղաքի շեն տեղը, մուրճով հարվածում է սանդարամետի մեհյանին և այն ջախջախելով խորտակում: Ապա սուրբը տեսնում է նախկին մեհյանի տեղում կանգնած ամպեղեն ու լուսեղեն մի տաճար՝ սյուներով ու կամարներով կառուցված: Արդյունքում՝ հայոց մեջ վերջնականապես ջնջվում էկռապաշտությունը և փոխարենը կանգնեցվում Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին և Եկեղեցու հայրապետական իշխանությունը, որով մարմնավորվում է Հայաստանում երեք դար շարունակ առաքելական քարոզությամբ ձևավորված հավատը:

Բարոյախրատական պատում 

«Հասկանում եմ և դրա համար էլ լռում  եմ»

           Երբ Բուդդան անցնում էր մի գյուղով, նրա հակառակորդները հավաքվում են և սկսում Բուդդային վիրավորել: Նա շատ հանգիստ լռում էր: Վիրավորողներն ընկնում են հիմար կացության մեջ. չգիտեին  ինչպես վարվել: Նրանցից մեկը դիմում է Բուդդային.

           - Դու, ինչ է, չե՞ս հասկանում, որ քեզ վիրավորում ենք:

           - Հասկանում եմ և դրա համար էլ լռում  եմ, - պատասխանում է Բուդդան: -Եթե տաս տարի առաջ այդպես վարվեիք, ես կհարձակվեի ձեզ վրա. այն ժամանակ չեի հասկանում: Հիմա հասկանում եմ: Ձեր հիմարության պատճառով չեմ կարող  ինքս ինձ պատժել: Դուք եք որոշում` վիրավորե՞ք  ինձ, թե ոչ: Բայց կընդունե՞մ ձեր վիրավորանքները, թե՞ ոչ` դա արդեն իմ գործն է: Դուք չեք կարող ինձ հարկադրել, որ ընդունեմ: Ես դրանցից պարզապես հրաժարվում եմ, տալիս եմ ձեզ, դրանք իմ ուշադրությանն արժանի չեն:

 ՀԵՇՏ, ԹԵ՞ ԴԺՎԱՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀ 

        Հետապնդվող ձիավորը նետվում է գետի ամենալայն տեղը: Հետապնդողը կանգ է առնում` կարծելով, թե ջուրը նետված ձիավորը կխեղդվի, բայց նա բարեհաջող կերպով դուրս է գալիս մյուս ափ: 

                 Հետապնդողը նույնպես որոշում է անցնել մյուս ափ, և որպեսզի ժամանակ չկորցնի, փորձում է գետն անցնել ամենանեղ տեղից, սակայն ջրասույզ է լինում ու խեղդվում. գետը վտանգավոր է ամենանեղ տեղում:

                Թեթևության, դյուրինության պատրանքի որոնումները սխրանքի չեն հասցնում:

                 Ամենադժվարը նաև ամենահասանելին է:

Էջմիածնի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի

Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին կառուցվել է 618 թ-ին,  Վաղարշապատում: Իր ճարտարապետական կատարելությամբ այդ տիպի եկեղեցիների լավագույն օրինակն է, որի հորինվածքը լայնորեն տարածվել է Հայաստանում:

       Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին գտնվում է Վաղարշապատի հյուսիսարևելյան կողմում՝ Հայաստանում քրիստոնեություն տարածող սբ Հռիփսիմեի և նրա 32 ընկերուհիների (Հռիփսիմյանց կույսեր) նահատակման վայրում: Ըստ Ագաթանգեղոսի՝ 301 թ-ին այստեղ, Գրիգոր Լուսավորչի նախաձեռնությամբ և առաջնորդությամբ, Տրդատ Գ Մեծ արքան, նրա քույր Խոսրովիդուխտը և Աշխեն թագուհին, ի հիշատակ նահատակ կույսերի, կառուցել են վկայարան՝ կիսագետնափոր դամբարան, վրան՝ ամպհովանի: 395 թ-ին Սահակ Ա Պարթև կաթողիկոսը վերակառուցել է Սբ Հռիփսիմեի վկայարանը, որն ավերել էր Պարսից Շապուհ արքան: 618 թ-ին Կոմիտաս Ա Աղցեցի կաթողիկոսը  (նաև ճարտարապետն էր) վկայարանի տեղում կառուցել է Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին՝ սրբատաշ տուֆից: Եկեղեցին կենտրոնագմբեթ է, քառախորան, 4 անկյուններում՝ 3/4 խորշերով, որոնցից մուտքեր են բացվում դեպի ավանդատները: Ավագ խորանի տակ սբ Հռիփսիմեի թաղածածկ դամբարանն է: 

           XVII դարի սկզբին Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին կիսավեր էր և լքված: XVII դարի վերջին տասնամյակում Եղիազար Ա Այնթապցի կաթողիկոսը նորոգել է եկեղեցին, հաստատել վանքի միաբանությունը: 1776 թ-ին Սիմեոն Ա Երևանցին կառուցել է վանքի աղյուսաշեն պարիսպները, հյուսիսային դարպասը և 2 շրջանաձև բուրգերը, 1790 թ-ին Ղուկաս Ա Կարնեցին` սրահի վրայի զանգակատունը, իսկ 1898 թ-ին Մկրտիչ Ա Վանեցին՝ միաբանության երկհարկանի շենքը: Վազգեն Ա Պալճյանի հայրապետության տարիներին (1955–94 թթ.) բարեկարգվել է վանքի տարածքը, կառուցվել աղբյուր,  տեղադրվել է նոր սեղան Ավագ խորանում,  պատրաստվել կոփածո երկաթից ջահ,  հիմնովին վերակառուցվել է վթարված զանգակատունը (1987 թ.):

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Հին Գորիս)

          Մեր թվագրության 4-րդ դարում կառուցված Սբ Հռիփսիմե  եկեղեցին երկու անգամ վերանորոգվել է, մեկ 16-րդ դարում, մեկ էլ 2010 թվականին` ֆրանսիական Վիեն եւ Գորիս քաղաքների բարեկամության շնորհիվ: Եկեղեցին այսօր իր նորոգ ու փառահեղ տեսքով բազմել է գյուղի քարաշատ լանջերից մեկի վրա` իբրեւ Գորիս-Զանգեզուրի 1600 տարվա պատմության վկա:

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Յալթա)

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցու շենքը կառուցվել է Յալթայում 1900-1917թթ: Ճարտարապետ Գաբրիել Տեր-Միքայելյանն այն կառուցել է ըստ հայտնի հայ նկարիչ Վարդգես Սուրենյանցի գծագրերի: Սուրենյանցն ինքն է նկարազարդել եկեղեցու գմբեթը, որտեղ գտնվում է դրվագազարդ մարմարե պատկերակալը: Շինարարությունը ֆինանսավորել է նավթարդյունաբերող Պողոս Տեր-Ղուկասյանը՝ ի հիշատակ վանքի գերեզմանոցում թաղված իր վաղամեռիկ դստեր: 

 Յալթայի հայկական եկեղեցին կարելի է տեսնել «Սուրբ Յորգենի տոնը», «Բոռ», «Երեք հաստլիկները», «Թուր ու վահան» ֆիլմերում և «Վարպետն ու Մարգարիտայի» առաջին ռուսական էկրանավորման մեջ:

Տոլորսի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Սիսիան)

Տոլորսի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցու շինարարությունն սկսվել է դեռեւս 1810 թվականից Դվինից այստեղ գաղթած Տեր-Մինասյանների նախաձեռնությամբ: Այս նույն գերդաստանի հոգեւորական տեր Գրիգորը եկեղեցու շինարարության համար գումար գտնելու ակնկալիքով մեկնում է Պարսկաստան, հանդիպում հայ վաճառականների հետ, հայրենի գյուղ վերադառնում 350 հատ 10-անոց ոսկյա դրամներով: 

եկեղեցին մնացել է 1974 թ.-ին շահագործման հանձնված Տոլորսի ջրմաբարի տակ: Այն մինչ այժմ էլ կանգուն է,  ժամանակ առ ժամանակ ջրի մակարդակի իջեցման հետ եկեղեցին երեւում է, նրա վերեւի կամարը եւ մի քանի խաչքարեր հիմա դրված են Տոլորսի գերեզմանոցում: 

Տոլորսի հանդիպակած բարձունքի վրա կառուցվել է նույն անունը կրող  Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին:

Այս եկեղեցու շինարարության մտահղացումը 77-ամյա Ալեքսանդր պապինն է, իրականացնում են Տիգրան եւ Վարդան որդիները: Սկզբում նախատեսված է եղել կառուցել 25 ք/մ մակերեսով եւ 10 մ բարձրությամբ մատուռ: Այնուհետեւ նախագծում տեղ են գտել փոփոխություններ:

Սուրբ Հռիփսիմե բազիլիկ եկեղեցին ընդգրկում է 90 քմ տարածք: Ունի զանգակատուն, բացօթյան մատաղատեղի:

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի  (Եսենտուկի)

Ստավրոպոլի երկրամասի Եսենտուկի քաղաքում  2011թ

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի 

(Այգեձոր)

 Միջնադարյան հայկական եկեղեցի է, գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզի Այգեձոր գյուղում։

Խնձորեսկի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի

Սբ. Հռիփսիմե եկեղեցին գտնվում է ՀՀ Սյունիքի մարզի Խնձորեսկ գյուղում (հին գյուղի կենտրոնական մասում): Կառուցվել է 1666թ., պահպանվել է եկեղեցին և գերեզմանոցը շրջապատող ավերված պարսպապատի մի հատվածը:

          

Ձագաձորի Սբ. Հռիփսիմե եկեղեցի (Սյունիքի մարզ)

Ձագաձորի (Վերիշենի) Սբ.Հռիփսիմե եկեղեցին, որը գտնվում է ՀՀ Սյունիքի մարզի Վերիշեն բնակավայրում, Գորիս քաղաքից 4 կմ հյուսիս-արևմուտք, ամենայն հավանականությամբ կառուցվել է 4-րդ դարի սկզբին հեթանոսական ԱՍՏՂԻ տաճարի տեղում (Ալբիրեո, Անգղի համաստեղություն):

Եկեղեցին Հայաստանի միանավ ամենախոշոր, արտաքուստ շեշտված խորանով եկեղեցին է: Ցավոք, եկեղեցին քիչ է ուսումնասիրված: 1621թ. հիմնովին վերանորոգվել է: Պատկանում է այն սակավաթիվ եկեղեցիների թվին, որոնց աբսիդը դրսից շրջանաձև է: Եկեղեցին ամբողջությամբ պահպանված է և իր տեսքով հիշեցնում է Նոյան տապանը: 

 Ուսումնասիրություններով պարզել են, որ եկեղեցու հիմքում և շրջակայքում պահպանվում են հեթանոսական տաճարի հիմքի և կառուցվածքային տարրերի բազմաթիվ մնացորդներ, ինչպես նաև մեհյանին յուրահատուկ նյութական մշակույթի հետքեր:

Տաճարն, անկասկած, կառուցվել է ավելի հին` մեգալիթյան կառույցին կից կամ նրա տեղում: Այդ են վկայում եկեղեցու շրջակայքում պահպանված ԱՆՑՔԵՐՈՎ բազմաթիվ քարերի առկայությունը: Տարբեր անկյան տակ փորված անցքերով քարերի և տեղում հայտնաբերված ԵԶԱԿԻ ԱՍՏՂԱԴԻՏԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՔԻ  առկայությունը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ եկեղեցու և մեհյանի տարածքում եղել և գործել է հնագույն աստղադիտարան:

ԵՓՐԵՄ ԽՈՒՐԻ ԱՍՈՐՈՒ ՎԱՐՔԸ

            Եկեղեցու 12 տիեզերական վարդապետներից է: Ծնվել է 4-րդ դարի սկզբին: Մկրտվել է ս. Հակոբ Մծբնայի կողմից, որի հետ էլ որպես ուղեկցորդ մասնակցել է Նիկիայի տիեզերական ժողովին: 

             Երբ նա ճգնում էր Եդեսիայի մերձակա լեռան վրա, բանսարկուն մեծ փորձություն էր պատրաստում նրա համար: Եկեղեցու տնտեսը, որը նույնպես Եփրեմ անունն էր կրում, ընկել էր շնության մեղքի մեջ, ու որպեսզի կոծկեն դրա օրեցօր երևացող նշանները, որոշում են մեղքը բարդել Եփրեմ Ասորու վրա: Նա փորձառությամբ հասկանալով, որ չարը ծուղակ է պատրաստել իր հոգու դեմ, և միայն Տերը կարող է ազատել իրեն, ապավինելով Աստծո նախախնամությանը, հանձն է առնում այդ հանցանքը ու երեխային վերցնում իր մոտ դաստիարակելու, մինչև Տերը ի հայտ կբերի մեղավորին: Եվ մի անգամ, երբ ժողովուրդը հավաքված էր եկեղեցում, նա մանկանը վերցրած գալիս է այնտեղ ու խնդրում թույլ տալ բեմից դիմելու ժողովուրդին: Նա բարձրացնելով մանկանը ձեռքերի վրա ասում է նրան. 

     - Երդվեցնում եմ քեզ մեր Տեր Հիսուսի անունով, հայտնի՜ր ճշմարտությունը և ասա´ ո՞վ է քո հայրը: 
        Եվ դեռ անխոս՝ մանուկը հատ-հատ արտասանում է. «Եփրեմը, եկեղեցու տնտեսը», և նույնը երեք անգամ կրկնելով, հոգին ավանդում է: Նրա թշնամինները, սարսափած տեսածից, լացով ներում են խնդրում սուրբից: Այդ օրվանից նրա սրբության փառքը տարածվում է ամենուր: Իսկ շուտով, Բարսեղ Մեծի կողմից սարկավագ ձեռնադրվելով, վերադառնում է Եդեսիա և ծառայում ժողովրդին:

            Եփրեմ Ասորին վախճանվել է 378 թվին: Նրա թողած կենսաբուխ աղոթքները 16 դար շարունակ կրթել և զորացրել են Աստծո եկեղեցին: 

ԱՌԱԿ ՕԳՏԱԿԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

                   Սոսի ծառի մոտ երկրագործները  ջրում էին բամբակի արտը:

                  Նրանք պատվիրում էին միմյանց  զգուշանալ բամբակենու ծառերը կոխ տալուց: Սոսին  բարկացավ,  որ ծառ են կոչում բամբակենուն և ասաց .

                 - Ինչպես կարող է դա ծառ կոչվել և համանուն լինել ինձ, որ հաստ եմ այսքան ու բարձր  և  շատ տեղ եմ բռնում: 

                   Եվ բամբակենին անվախ ՝ արձակ ու համարձակ պատասխանեց .

             - Դու բարձր ես, արդարև, ու հաստ, սակայն անօգուտ, ոչ շինության համար ես պիտանի և ոչ պտղաբերությամբ՝ գովելի, այրելու համար էլ անպետք ես: Այլ միայն թանձր ստվեր ունես, որի համար ավելի պարսավում են քեզ , քան թե գովում: Իսկ ես թեև փոքր եմ ու տկար,  բայց բազմաշահ եմ և օգտակար բոլոր մարդկանց համար և պահպանելու,  և քաղելու, և գործելու ժամանակ, և վերջում էլ դառնում եմ հագուստ, ինչպես ոչխարների բուրդը, կտավատի վուշը և  շերամի մետաքսը: Մինչդեռ  դու դրանցից ոչ մեկը չունես,  բացի միայն խողակից: 

                  Եվ այս հանդիմանություններից հետո սոսին լռեց:

ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇ

ՍՈՒՐԲ ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐՉԻ ՀԱՐՑՈՒՄՆԵՐԸ ՀՐԵՇՏԱԿԻՆ

                Սուրբ Գրիգորն իր որդուն՝ Արիստակեսին, իրեն փոխանորդ նշանակելուց հետո, գնում է լեռները։ Մի օր խնդրում է Աստծուն, որ հրեշտակներից մեկին ուղարկի իր մոտ, որպեսզի իմանա, թե մահանալուց հետո արդարների և մեղավորների հոգիներն ո՞ւր են գնում և ի՞նչ ճանապարհ են անցնում, և ի՞նչ է պատահում նրանց այդ ճանապարհին։ Հրեշտակների հետ մերթ ընդ մերթ տեսնվելով, իր իմացածը պատմում էր Արիստակեսին, որը երբեմն իր մոտ էր գալիս։ Աստված ս. Գրիգորի խնդրանքն ընդունում է և մի հրեշտակ է ուղարկում: Հրեշտակը գալով` ասում է.

- Աստված ինձ ուղարկեց, որպեսզի քո բոլոր հարցերին պատասխանեմ, ինչ ուզումես, հարցրու։

- Ով ս. հրեշտակ,- ասում է ս. Գրիգորը, - երբ մարդու հոգին մարմնից դուրս է գալիս, կարո՞ղ է ամեն բան որոշել և իմանալ:

ՀՐԵՇՏԱԿ- Այո՜, կարող է ճանաչել և գիտե` ինչ որ իրեն է վերաբերում, ինչ պիտի լինի` անմիջապես հասկանում է. եթե արդար է, փառքի պիտի արժանանա, իսկ եթե մեղավոր է, չարչարանքներ պիտի կրի:

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ի՞նչ է հոգին։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Արդարի հոգին լույսի նման է ու արևի պես փայլում է, ինչպես Պողոս առաքյալն է ասում. «Մեր արտաքին մարդը ապականվում է, բայց մեր ներքին մարդը նորոգվում է օրըստօրէ» (Բ. Կորնթ. 4.16)։

Սա մարմնի և հոգու մասին է։ Իսկ մեղավորի հոգին խավարի պես մշուշ է ու մեղքով սևացած։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Մեղավորի հոգին ինչպե՞ս եք առնում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Մեղավորի հոգին առնելու համար շատ բարկությամբ ենք գալիս ու հրեղեն սրով ենք երևում նրան։ Մեզ տեսնելուն պես` վախից լեզուն բռնվում է, աչքերը փակվում են, գլուխը թաքցնում է, երեսը դարձնում է, ուզում է փախչել, բայց չի կարող, որովհետև բոլոր կողմերից ենք տեսնվում։ Այն ժամանակ, հոգու աչքերը բացվելով, նա գնալիք մութ ճանապարհները և քաշելիք չարչարանքները բացահայտ է տեսնում։ Իր շուրջը եղող ազգականներին, զավակներին և բարեկամներին է նայում. աղաչում է, գոռում, որ իրեն ազատեն, բայց նրանք չեն լսում, որովհետև լեզուն կապված է։ Ինքը կարծում է, թե ձայնը դուրս է գալիս, բայց ոչ ձայնն է ելնում, ոչ էլ խոսքերն են հասկացվում։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Հոգին հրեշտա՞կն է առնում, թե՞ ինքն իրեն է անջատվում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Հոգին մարմնի ցավից անջատվում է, և հրեշտակն առնում- տանում է։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Մեղավորի հոգին ինչի՞ է նման։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Ինչպես ասացի, մեղքերի մեջ թաղված, կեղտոտ և խավար մի բան է, այնպիսի վատ հոտ ունի, որ հնարավոր չէ մոտենալ։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Իսկ արդարի հոգին ինչպե՞ս եք առնում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Երբ գալիս ենք արդարի հոգին առնելու, կարծես իրեն հարսանիքի ենք հրավիրում։ Երբ մեզ տեսնում է, հոգով-մարմնով ուրախանում է, որովհետև գիտի, որ այս անցավոր աշխարհի ցավ ու կսկիծներից դրախտի անհուն ուրախություն և հանգստություն պիտի տանենք։ «Մարդկանց միջից հրեշտակների մեջ պիտի գնամ ասելով» ուրախանում է, այն ժամանակ արդարի հոգին առնում ենք և մեծ պատվով տանում երկինք։

          Երկնքում առաջին աստիճանին դևեր են գալիս, բայց արդարների հոգիներն արևի պես փայլում են, որից դևերի աչքերը շլանում են և չեն կարողանում նայել։ Միայն տեսնում են, որ արդարի բերանը շարունակ աստվածավայել խոսքեր է ասել, միշտ ողորմություն է արել, եկեղեցի գնալով՝ քահանային խոստովանել։ Սուրբ Հաղորդությունն այդ հոգու վրա մատանու ադամանդի պես է երևում, որից դևերը մնում են ապշած ու չեն կարողանում մոտենալ նրան։

         Երկրորդ աստիճանը շատ մութ է, բայց արդարի հոգին արևի պես փայլում է և իր ճանապարհը լուսավորում։ Իսկ մեղավորի համար ամեն ինչ խավար է։

         Երրորդ աստիճանը շատ ցուրտ է, բայց արդարի հոգին Քրիստոսի սիրուց այնքան է ջերմացել, որ ցուրտ չի զգում։

               Չորրորդ աստիճանը տաք է, բայց արդարի հոգին զով է։

          Հինգերորդ աստիճանը նեղ ճանապարհներից է բաղկացած, որոնց նմանը չկա, բայց արդարի ճանապարհը լայն է։

            Վեցերորդ աստիճանն արևից ավելի պայծառ, լուսեղեն կամարներ են, որոնցով արդարի հոգին զմայլվում է։

           Յոթերորդ աստիճանը հրեշտակների կարգն է։ Երբ արդարի հոգին տեսնում են, ուրախանում են։ Իսկ երբ մեղավորի հոգին են տեսնում, տրտմում են։

          ՈՒթերորդ աստիճանը Տերություններն ու Զորություններն են, որ արդարին տեսնելով ու սաղմոսներ երգելով` նրան դիմավորում են փառաբանելով։

Վերջապես արդարի հոգին կանգնում և երկրպագում է Երկնավոր Թագավորին։ Սուրբ Ձայնն ասում է. «Բարի՛ եկար, սիրելի՛ որդիս, աշխարհի մեջ չարչարվեցի՜ր, հիմա հանգիստդ մտիր։ Եվ հրեշտակներն անտեսանելի լուսեղեն պատմուճաններ բերելով` հագցնում են նրան և տանում մյուս արդարների մոտ։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Մեղավորի հոգին ո՞ւր է գնում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Առաջին աստիճանում իրեն անթիվ դևեր են դիմավորում, ոմանք հարստության, ոմանք նախանձի, ոմանք բարկության և ուրիշներ` այլևայլ փորձություններ տալու։ Մեծ աղմուկ են հանում և ուզում են հրեշտակի ձեռքից հափշտակել այն։

             Խեղճ հոգին շատ է չարչարվում, լալիս է, կանչում, բայց օգնություն չկա։ Դևերը չեն կարող հոգուն տիրել, որովհետև մինչև Դատաստանի օրն այդ արգելված է։

            Երկրորդ աստիճանը խավարով է պատած։ 

        Շատ չարչարվելուց հետո ցուրտ աստիճանին է հասնում, հետո տաք աստիճանում բավականին այրվելուց և ողբալուց հետո նեղ ճանապարհներ է մտնում, լուսեղեն աստիճանին է հասնում, բայց իր համար դա խավար է։ Հրեշտակների աստիճանն է ելնում, բայց հրեշտակները տրտմում են։ Ութերորդ աստիճանում Տերություններն ու Զորությունները փակում են ճանապարհը և տանող հրեշտակին հրամայում են, որ ետ դառնա և մյուս մեղավորների մոտ տանի և մինչև Քրիստոսի դատաստանի օրը այնտեղ պիտի մնա։ Դատաստանի օրը մարմինը, հոգու հետ միանալով, դժոխքի անշեջ կրակը պիտի նետվի, ուր հավիտյանս հավիտենից ՝պիտի չարչարվի, ինչպես Քրիստոս է ասել. «Եվ նրանք պիտի գնան դեպի հավիտենական տանջանք» (Մատթ. 26. 46)։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ի՞նչ է Աստված։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Աստված Մեկ է և Սուրբ ու որևէ բանի չի նմանվում։ Նրան անկարելի է տեսնել, բայց արդարները և սուրբերը Դատաստանի օրը Նրա Սուրբ Երեսը պիտի տեսնեն։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Երկինքը քանի՞ աստիճանից է բաղկացած, և հրեշտակները ո՞ր աստիճանում են գտնվում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Երկինքը բաղկացած է տասը աստիճաններից։ Հրեշտակները վերջին աստիճանում են գտնվում, որ լուսեղեն երկինք է ասվում։ Հրեշտակների տեղը ինը կարգ է. բոլորն էլ Սուրբ Երրորդությանն են փառաբանում։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Աստծո փառքը և շնորհը աշխարհին և մարդկանց ինչպե՞ս է տրվում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Աստծո շնորհը նախ` հրեշտակներին է տրվում և հետո`մարդկանց։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ննջեցյալների հոգու համար ո՞րն է ավելի օգտակար` պա՞հքը, աղո՞թքը, թե՞ ողորմությունը։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Աղոթքը և ողորմությունը ննջեցյալների համար են, իսկ պահքը` պահողի համար։ Եթե սուրբ պատարագ մատուցողն արդար է, այն օգտակար կլինի ննջեցյալների համար, իսկ մեղավորների համար որևէ բան օգուտ չունի։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ.- Մի մեղավոր, եթե մեռնելուց առաջ խոստովանի, «մեղա՜» ասի և լացով սուրբ հաղորդություն ուզի, արժանի՞ է նրան տալ։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Այո, արժանի է, որովհետև Աստված շատ ողորմած է, ինչպես Հիսուսն ասաց. «Նա, ով Մարմնովս և Արյունովս հաղորդվի, նա Ինձ հետ է, և Ես նրա հետ պիտի լինեմ»։ Բայց պետք է մեռնելուց առաջ հաղորդվել, որովհետև մարդ չգիտի, թե երբ պիտի մեռնի։ Եթե մեղավորի լեզուն կապվի և «մեղա» չասի, անպայման դժոխք կգնա, ինչպես որ Հիսուս զգուշացրեց. «Արթուն եղեք, որովհետև չգիտեք, թե տանտերը երբ կգա»:

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ո՞ր մեղքն է ավելի մեծ, ինչը Դատաստանի օրը ամոթահար է թողնում մարդուն։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Այն մեղքն է մեծ, որ մարդ փոքր համարելով` չի խոստովանում։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Խոստովանությունը, ապաշխարությունը, լացն ու կոծը ինչպե՞ս են քավում մեղքերը։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Ինչպես մոմը կրակից է հալչում, խավարը փախչում է լույսից, խոստովանությունն ու ապաշխարությունն էլ ոչնչացնում են մեղքը։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Եթե մարդը խոստովանի և նորից մեղք գործի, հետո դարձյալ խոստովանի, վերստին թողություն կստանա՞։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Այո՛, վերստին թողություն կստանա, ինչպես Հիսուս Պետրոս առաքյալին ասաց. «Եթե մեկը քո դեմ նույնիսկ 70 անգամ 7 մեղք գործի, և մեղա՜ ասի, պետք է ներես»։ Իսկ Աստված շատ ավելի ողորմած է և միշտ ներում է, եթե զղջումով խոստովանեն։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Եթե մեկը լեռան վրա կամ անապատում գտնվի և մեռնելու ժամանակ մեղքերը հիշելով` առանց քահանայի և խոստովանության «մեղա՜» ասի, թողություն կստանա՞։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Ամեն մարդ շաբաթը մեկ անգամ պետք է խոստովանի իր մեղքերը կամ գոնե տարին հինգ-վեց անգամ։ Իսկ եթե քահանա չկա, կարող է որևէ մեկին խոստովանել։ Քրիստոս այն կընդունի, որովհետև բոլոր այն քրիստոնյաները, ովքեր մկրտության Սուրբ Ավազանից են ծնվել, մասնակցում են Սուրբ Հաղորդությանը, Սուրբ Երրորդությանը դավանում և երկրպագում Քրիստոսի Խաչին, նրանք Իր արյունով են գնված։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ի՞նչ բան է պահքը։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Պահքը մարդկանց նմանեցնում է հրեշտակների, պայքարում է դևերի դեմ և արգելք է լինում սատանային, որ մարդկանց մեջ մտնելով` նրանց չմոլորեցնի։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ի՞նչ բան է աղոթքը։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Աղոթքը մարդու հոգին Աստծուն է կապում։ Շարունակ աղոթող մարդը մեղք գործելու ժամանակ չի ունենա։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ինչո՞ւ է սաղմոսի մեջ գրված, թե մեղավորի մահը չար է։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Եթե մի մարդ առանց խոստովանության մեռնի, հիրավի այդ մարդու մահը չար է։ Քանի որ Դատաստանի օրը պիտի լսի այն զարհուրելի ձայնը, թե՝ «Հեռացեք Ինձանից, անիծյալներ, դեպի հավիտենական կրակի մեջ, որովհետև միշտ սատանայի հետևից գնացիք»։ Աստված, որ այնքան ողորմած է, չզղջացող մեղավորներին չի ներում, այլ միշտ բարկությամբ է նայում նրանց։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Կարելի՞ է արդյոք մահը սուրբ ասել։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Այո՛, որովհետև արդարը չխաբվեց աշխարհին, աշխարհի ցանկությունների համար իրեն մեռած համարեց և իր հույսը Քրիստոսի արքայության վրա դրեց։ Դրա համար արդարի մահը սուրբ է։ Նա միշտ սպասում է մահվան, ինչպես Պողոս առաքյալն է ասում. «Ցանկանում եմ ժամ առաջ այս մարմնից դուրս գալ և Քրիստոսի մոտ գնալ» (Բ Կորնթ. 5.8), որովհետև արդարների համար այս աշխարհը բանտ է։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Դատաստանի օրը մարդուն իր գործերին համեմատ ի՞նչ է տրվելու։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Արդարներին այնպիսի փառք է տրվելու, որ Պողոս առաքյալի ասածի պես` ոչ աչքն է տեսել, ոչ էլ ականջը լսել, և ոչ էլ մարդ կարող է երևակայել։

           Մեղավորներին էլ նմանը չունեցող չարչարանքներ կտրվեն։ Ինչպես Արքայության փառքը, այնպես էլ դժոխքի չարչարանքը վեր է մտքից։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ո՞ր գործն է ավելի օգտակար։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Զղջումը, խոստովանությունը և ապաշխարությունը։ Ով այս երեք գործերը կատարի, նրա համար, անտարակույս, արքայությունն իրական է։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Ո՞ր գործն է ամենավատը։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Ամենավատը, եթե մարդ առանց զղջման ու խոստովանության մեռնի. այդպիսին, անտարակույս, հավիտենական դժոխք կգնա։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Եթե մեկը մեղքերը խոստովանի, բայց առանց ապաշխարելու մեռնի, ի՞նչ կլինի նրա հետ։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Եթե անմնացորդ զղջացել է, եկեղեցու աղոթքն ու պատարագը նրա մեղքերը կքավեն, որովհետև եթե առողջ լիներ, անպայման պիտի ապաշխարեր։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Մարմնից դուրս եկած հոգիներն ի՞նչ են ցանկանում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Արդարի հոգին ցանկանում է Դատաստանի օրն արքայության անբավ փառքը վայելել, իսկ մեղավորի հոգին խորհում է, թե Դատաստանի օրն իր վիճակն ի՞նչ պիտի լինի, և դժոխքի չարչարանքները մտաբերելով, միշտ լալիս է։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Գնացող հոգիները մնացողներին հիշո՞ւմ են, թե՞ բոլորովին մոռանում։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Անպայման հիշում են։ Եվ եթե ապրողները նրանց անունով ողորմություն բաժանեն և սուրբ պատարագ մատուցեն, ապա ննջեցյալների հոգիներն էլ նրանց համար կաղոթեն, որպեսզի Աստված բարի օրեր պարգևի ու փրկի զանազան փորձություններից, հակառակ պարագայում անհիշատակ կմնան։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Հոգիներն իրար տեսնել, ճանաչել և սիրել կարո՞ղ են։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Եթե չտեսնեին` կույրի պես կլինեին։ Եթե չճանաչեին` անասունի պես կլինեին։

Ս. ԳՐԻԳՈՐ- Արքայության մեջ ինչպե՞ս են սիրում միմյանց։

ՀՐԵՇՏԱԿ- Այնտեղ մարմնավոր սեր չկա, այլ հրեշտակների պես հոգևոր սեր ունեն միմյանց հանդեպ։

         ՈՒ բոլորը, հավիտենական փառքով զարդարված, անդադար ուրախությամբ փառաբանում են Աստծուն։

 ԳրիգորԽլաթեցու «Հայսմավուրք»