Էջմիածնի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի

Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին կառուցվել է 618 թ-ին,  Վաղարշապատում: Իր ճարտարապետական կատարելությամբ այդ տիպի եկեղեցիների լավագույն օրինակն է, որի հորինվածքը լայնորեն տարածվել է Հայաստանում:

       Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին գտնվում է Վաղարշապատի հյուսիսարևելյան կողմում՝ Հայաստանում քրիստոնեություն տարածող սբ Հռիփսիմեի և նրա 32 ընկերուհիների (Հռիփսիմյանց կույսեր) նահատակման վայրում: Ըստ Ագաթանգեղոսի՝ 301 թ-ին այստեղ, Գրիգոր Լուսավորչի նախաձեռնությամբ և առաջնորդությամբ, Տրդատ Գ Մեծ արքան, նրա քույր Խոսրովիդուխտը և Աշխեն թագուհին, ի հիշատակ նահատակ կույսերի, կառուցել են վկայարան՝ կիսագետնափոր դամբարան, վրան՝ ամպհովանի: 395 թ-ին Սահակ Ա Պարթև կաթողիկոսը վերակառուցել է Սբ Հռիփսիմեի վկայարանը, որն ավերել էր Պարսից Շապուհ արքան: 618 թ-ին Կոմիտաս Ա Աղցեցի կաթողիկոսը  (նաև ճարտարապետն էր) վկայարանի տեղում կառուցել է Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին՝ սրբատաշ տուֆից: Եկեղեցին կենտրոնագմբեթ է, քառախորան, 4 անկյուններում՝ 3/4 խորշերով, որոնցից մուտքեր են բացվում դեպի ավանդատները: Ավագ խորանի տակ սբ Հռիփսիմեի թաղածածկ դամբարանն է: 

           XVII դարի սկզբին Սբ Հռիփսիմե եկեղեցին կիսավեր էր և լքված: XVII դարի վերջին տասնամյակում Եղիազար Ա Այնթապցի կաթողիկոսը նորոգել է եկեղեցին, հաստատել վանքի միաբանությունը: 1776 թ-ին Սիմեոն Ա Երևանցին կառուցել է վանքի աղյուսաշեն պարիսպները, հյուսիսային դարպասը և 2 շրջանաձև բուրգերը, 1790 թ-ին Ղուկաս Ա Կարնեցին` սրահի վրայի զանգակատունը, իսկ 1898 թ-ին Մկրտիչ Ա Վանեցին՝ միաբանության երկհարկանի շենքը: Վազգեն Ա Պալճյանի հայրապետության տարիներին (1955–94 թթ.) բարեկարգվել է վանքի տարածքը, կառուցվել աղբյուր,  տեղադրվել է նոր սեղան Ավագ խորանում,  պատրաստվել կոփածո երկաթից ջահ,  հիմնովին վերակառուցվել է վթարված զանգակատունը (1987 թ.):

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Հին Գորիս)

          Մեր թվագրության 4-րդ դարում կառուցված Սբ Հռիփսիմե  եկեղեցին երկու անգամ վերանորոգվել է, մեկ 16-րդ դարում, մեկ էլ 2010 թվականին` ֆրանսիական Վիեն եւ Գորիս քաղաքների բարեկամության շնորհիվ: Եկեղեցին այսօր իր նորոգ ու փառահեղ տեսքով բազմել է գյուղի քարաշատ լանջերից մեկի վրա` իբրեւ Գորիս-Զանգեզուրի 1600 տարվա պատմության վկա:

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Յալթա)

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցու շենքը կառուցվել է Յալթայում 1900-1917թթ: Ճարտարապետ Գաբրիել Տեր-Միքայելյանն այն կառուցել է ըստ հայտնի հայ նկարիչ Վարդգես Սուրենյանցի գծագրերի: Սուրենյանցն ինքն է նկարազարդել եկեղեցու գմբեթը, որտեղ գտնվում է դրվագազարդ մարմարե պատկերակալը: Շինարարությունը ֆինանսավորել է նավթարդյունաբերող Պողոս Տեր-Ղուկասյանը՝ ի հիշատակ վանքի գերեզմանոցում թաղված իր վաղամեռիկ դստեր: 

 Յալթայի հայկական եկեղեցին կարելի է տեսնել «Սուրբ Յորգենի տոնը», «Բոռ», «Երեք հաստլիկները», «Թուր ու վահան» ֆիլմերում և «Վարպետն ու Մարգարիտայի» առաջին ռուսական էկրանավորման մեջ:

Տոլորսի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Սիսիան)

Տոլորսի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցու շինարարությունն սկսվել է դեռեւս 1810 թվականից Դվինից այստեղ գաղթած Տեր-Մինասյանների նախաձեռնությամբ: Այս նույն գերդաստանի հոգեւորական տեր Գրիգորը եկեղեցու շինարարության համար գումար գտնելու ակնկալիքով մեկնում է Պարսկաստան, հանդիպում հայ վաճառականների հետ, հայրենի գյուղ վերադառնում 350 հատ 10-անոց ոսկյա դրամներով: 

եկեղեցին մնացել է 1974 թ.-ին շահագործման հանձնված Տոլորսի ջրմաբարի տակ: Այն մինչ այժմ էլ կանգուն է,  ժամանակ առ ժամանակ ջրի մակարդակի իջեցման հետ եկեղեցին երեւում է, նրա վերեւի կամարը եւ մի քանի խաչքարեր հիմա դրված են Տոլորսի գերեզմանոցում: 

Տոլորսի հանդիպակած բարձունքի վրա կառուցվել է նույն անունը կրող  Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին:

Այս եկեղեցու շինարարության մտահղացումը 77-ամյա Ալեքսանդր պապինն է, իրականացնում են Տիգրան եւ Վարդան որդիները: Սկզբում նախատեսված է եղել կառուցել 25 ք/մ մակերեսով եւ 10 մ բարձրությամբ մատուռ: Այնուհետեւ նախագծում տեղ են գտել փոփոխություններ:

Սուրբ Հռիփսիմե բազիլիկ եկեղեցին ընդգրկում է 90 քմ տարածք: Ունի զանգակատուն, բացօթյան մատաղատեղի:

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի  (Եսենտուկի)

Ստավրոպոլի երկրամասի Եսենտուկի քաղաքում  2011թ

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի 

(Այգեձոր)

 Միջնադարյան հայկական եկեղեցի է, գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզի Այգեձոր գյուղում։

Խնձորեսկի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի

Սբ. Հռիփսիմե եկեղեցին գտնվում է ՀՀ Սյունիքի մարզի Խնձորեսկ գյուղում (հին գյուղի կենտրոնական մասում): Կառուցվել է 1666թ., պահպանվել է եկեղեցին և գերեզմանոցը շրջապատող ավերված պարսպապատի մի հատվածը:

          

Ձագաձորի Սբ. Հռիփսիմե եկեղեցի (Սյունիքի մարզ)

Ձագաձորի (Վերիշենի) Սբ.Հռիփսիմե եկեղեցին, որը գտնվում է ՀՀ Սյունիքի մարզի Վերիշեն բնակավայրում, Գորիս քաղաքից 4 կմ հյուսիս-արևմուտք, ամենայն հավանականությամբ կառուցվել է 4-րդ դարի սկզբին հեթանոսական ԱՍՏՂԻ տաճարի տեղում (Ալբիրեո, Անգղի համաստեղություն):

Եկեղեցին Հայաստանի միանավ ամենախոշոր, արտաքուստ շեշտված խորանով եկեղեցին է: Ցավոք, եկեղեցին քիչ է ուսումնասիրված: 1621թ. հիմնովին վերանորոգվել է: Պատկանում է այն սակավաթիվ եկեղեցիների թվին, որոնց աբսիդը դրսից շրջանաձև է: Եկեղեցին ամբողջությամբ պահպանված է և իր տեսքով հիշեցնում է Նոյան տապանը: 

 Ուսումնասիրություններով պարզել են, որ եկեղեցու հիմքում և շրջակայքում պահպանվում են հեթանոսական տաճարի հիմքի և կառուցվածքային տարրերի բազմաթիվ մնացորդներ, ինչպես նաև մեհյանին յուրահատուկ նյութական մշակույթի հետքեր:

Տաճարն, անկասկած, կառուցվել է ավելի հին` մեգալիթյան կառույցին կից կամ նրա տեղում: Այդ են վկայում եկեղեցու շրջակայքում պահպանված ԱՆՑՔԵՐՈՎ բազմաթիվ քարերի առկայությունը: Տարբեր անկյան տակ փորված անցքերով քարերի և տեղում հայտնաբերված ԵԶԱԿԻ ԱՍՏՂԱԴԻՏԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՔԻ  առկայությունը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ եկեղեցու և մեհյանի տարածքում եղել և գործել է հնագույն աստղադիտարան: