ԱՆԱՍՏԱՍ Ա ԱԿՈՌԵՑԻ (661–667) 

    

     Հայոց կաթողիկոս է եղել 661թ.-ից` հաջորդելով Ներսես Գ Տայեցուն: 

     Ծննդյան թվականն անհայտ է, սակայն հայտնի է, որ ծնվել է Այրարատ նահանգի Մասյացոտն գավառի Ակոռի գյուղում: Մահացել է 667թ.-ին Ակոռի գյուղում` ամփոփվելով իր կառուցած Ս. Հակոբ եկեղեցու բակում: 

     Թեպետ կաթողիկոս է դարձել Ներսես Գ Տայեցու մահից հետո, սակայն մինչ այդ եղել է Ներսես Գ կաթողիկոսի օգնականը և երկար ժամանակ նրա բացակայության միջոցներին` հենց ինքն է վարել կաթողիկոսարանի գործերը: Անաստաս Ա Ակոռեցու հայրապետության տևողությունը մեր բոլոր մատենագիրները միակերպ համարում են 6 տարի: Սակայն նրա կաթողիկոսության սկզբի և վերջի թվականները տարբեր աղբյուրներում տրված են որոշ տարբերություններով, որով այս հարցը կարոտ է ճշգրտման: Այսօր ամենաընդունվածը Մ. Օրմանյանի կազմած ժամանակագրությունն է, որի համաձայն Անաստաս Ա Ակոռեցու կաթողիկոսության տարիները 661-667-ականներն են: Այս տարիների ճշգրտմանը կարող է նպաստել այն, որ Անաստաս Ա Ակոռեցու հանձնարարությամբ Մեծն Անանիա Շիրակացին գրել է իր կոթողային երկը` «հրաշազան» Քննիկոնը, որի մեջ եղել է Տոմարը և հատկապես հայկական օրացույցը` անշարժացված կաթողիկոսի պատվերով: 

     Միևնույն ժամանակ հայտնի է նաև, որ Տրապիզոնում բազմամյա ուսումնառությունն ավարտելուց հետո Անանիա Շիրակացին Հայաստան է վերադարձել 666թ.-ին, որի մասին հենց ինքն է վկայում շատ հավաստի տվյալներով: Այսինքն` Անաստաս Ա Ակոռեցի կաթողիկոսը Անանիային իր տոմարական (գուցե և այլ) պատվերը պիտի կարողանար տալ 666թ.-ից ոչ շուտ: Այս կապակցությամբ կարևոր է նաև, որ 665թվականը եղել է ծռազատկի տարի, երբ մեկ շաբաթով տարբերվել են Հայ և արևմտյան եկեղեցիների զատիկները: Սա, բնականաբար, առիթ կարող էր լինել տոմարական բարեփոխում ձեռնարկելուն: Ամեն պարագայի, եթե ըստ այս տվյալի Անաստաս Ա Ակոռեցու կաթողիկոսության տարիները փոփոխվեն, ապա դրանք կարող են միայն թվապես մեծանալ: 

     Անաստաս Ա Ակոռեցու կաթողիկոսական գործունեության մասին շատ բան հայտնի չէ: Նրա գահակալման տարիները զուգադիպել են համեմատաբար խաղաղ ժամանակի: Երեք հիմնական գործ կարելի է նշել կարճատև գահակալած այս հայրապետի արածներից: Առաջինը, որ նա արել է նախքան կաթողիկոս դառնալը, ոչ իբրև հայրապետ, Ներսես Գ կաթողիկոսի տևական բացակայությունների ընթացքում կաթողիկոսարանի գործերը վարելն է: Եթե հատկապես, ի նկատի ունենանք, որ Ներսես Գ կաթողիկոսի բացակայությունները եղել են հարկադրական` թելադրված քաղաքական հանգամանքներով, ապա հասկանալի պիտի լինի, որ հարկադրաբար բացակայող կաթողիկոսի գործերը վերջինիս փոխարեն վարելը պիտի կապված լիներ լուրջ բարդությունների հետ: 

     Ինչպես իրեն նախորդած կաթողիկոսները, Անաստաս Ա Ակոռեցին ևս իր կաթողիկոսությունը նշանավորել է ժամանակի չափանիշներով` մի շքեղ եկեղեցի կառուցելով իր ծննդավայրում: Մասիսի հյուսիսային լանջին` Ակոռի գյուղի մոտ, նրա կառուցած Ս. Հակոբ եկեղեցին կանգուն է եղել մինչև 1840 թվ.-ի ավերիչ երկրաշարժը: 

     Անաստաս Ա Ակոռեցու ձեռնարկումներից թերևս ամենանշանակալին պիտի համարենք Քննիկոնի ստեղծումը: Թեպետև Անանիա Շիրակացու այս երկը իր նախնական ամբողջական տեսքով մեզ չի հասել, այդուհանդերձ դրա մասին այսօր մատչելի տեղեկությունները բավարար են Քննիկոնի նախնական բնույթի, ծավալի, բովանդակության մասին պատկերացում կազմելու համար: 

     Անաստաս Ա Ակոռեցու պատվերով ստեղծված այս երկն այնքան նշանակալի է եղել, որ հետագայի հեղինակներն այն որակել են «մեծն» և «հրաշազան» և նկարագրել դրա բովանդակությունը: Այսօր մեր ունեցած տեղեկությունների հիման վրա վերականգնելով Անանիայի այս երկի նախնական պատկերը, տեսնում ենք, որ այն եղել է իր ժամանակի բարձրագույն ուսման ամբողջ համակարգն ընդգրկող ձեռնարկ. դրա մեջ ներկայացված են եղել եռյակ և քառյակ գիտությունները և ի վերջո տոմարը: Այսինքն, սա հայ իրականության մեջ հայտնի առաջին ամբողջական դասագիրքն է եղել բարձրագույն ուսման լրիվ ծրագրով: 

     Բնական է, որ եթե կաթողիկոսն է պատվիրել այս կարգի կոթողային ձեռնարկը, ապա լուրջ հիմքեր կան մտածելու, որ նա ունեցած լինի նաև այդ ձեռնարկը կիրառելու ծրագիրը: 

     Եվ ամենայն հավանականությամբ հենց դրա հետ պիտի կապված լիներ եպիսկոպոսական ժողովով դա հաստատելու կաթողիկոսի ցանկությունը, որն անկատար է մնում վերջինիս վախճանվելու պատճառով: Նկատենք, որ տոմարը «հաստատելու» համար եպիսկոպոսական ժողով գումարելու անհրաժեշտություն չպիտի լիներ: Հայտնի է, որ ՀովհաննեսՍարկավագը օրացուցային մի քանի բարեփոխումներ է արել, և դրանք բոլորն էլ կյանք են մտել առանց եպիսկոպոսական ժողովի հաստատման: Իսկ վարդապետարանի ուսումնական նոր ամբողջական ծրագրով դասագիրքը կարող էր կարիք ունենալ բարձրագույն հեղինակավոր ժողովի հաստատման–վավերացման: Ի դեպ, Անաստաս Ա Ակոռեցուց շուրջ երեք դար անց այդ դասագիրքը կաթողիկոսարանի դիվանում գտնում և Պետրոս Ա Գետադարձ կաթողիկոսի մասնակցությամբ իր բուն նպատակին է ծառայեցնում Գրիգոր Մագիստրոսը: Այս ամենի հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ ամենայն հավանականությամբ, Անաստաս Ա Ակոռեցի կաթողիկոսը մտադիր է եղել նոր ուսումնական ամբողջական ծրագիր ներդնել Հայաստանի բարձրագույն ուսումնական համակարգում, սակայն նրա մահը անհնար է դարձնում դասագրքի հաստատումը: Իր այս ձեռնարկումով Անաստաս Ա Ակոռեցին իրավամբ կարող է դիտվել մեծ տեսլականով, լայնախոհ լուսավոր գործիչ: Եվ այս պատկերի հետ համահունչ են Մովսես Կաղանկատվացու հույժ դրվատական տողերը նրա հասցեին` «Աղաւնին սուրբ, սիւնն եկեղեցւոյ, մեծ Հայրապետն Հայոց` Անաստաս»: 

     Անաստաս հայրապետի օրոք եղել է նաև մի նշանակալի դեպք` մահմեդական Սուրհանի դարձը քրիստոնեություն: Սուրհանը, որ ազգությամբ պարսիկ էր և արքայական զարմից, զինվորական ծառայություն էր կատարում Հայաստանում տեղակայված արաբական զորամասում: 

     Թեպետ ծնվել և դաստիարակվել էր որպես մահմեդական, նա ինքնակամ է գալիս քրիստոնեության, դիմում Հայոց իշխան Գրիգոր Մամիկոնյանին և վերջինիս կնքահայրությամբ ու Անաստաս Ա Ակոռեցի կաթողիկոսի ձեռամբ մկրտվում և ստանում է Դավիթ անունը: 30 տարիներ խաղաղ ապրելով իբրև բարեպաշտ քրիստոնյա` նա կյանքն ավարտում է նահատակությամբ` հանուն քրիստոնեական հավատքի: Հայ Եկեղեցին նրան Դավիթ Դվնեցի անվամբ դասել է սրբերի շարքը: 

     Կաթողիկոսական գահին Անաստաս Ա Ակոռեցուն հաջորդել է Իսրայել Ա Ոթմսեցին:

Աղբյուրը` Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսներ հանրագիտարան, Ս. Էջմիածին, 2008