ԴԱՎԱՃԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

       Երկու օտարական մուրացկան, պատառոտված զգեստներով և առանց շապկի Հայր Իսահակի մոտ գալով, մերկ էին երևում և նրանից ողորմություն էին խնդրում: Եվ մինչ նրանից հանդերձանք էին խնդրում, Աստծո մարդը նրանց ասածները լռությամբ ունկնդրեց և, կանչելով իր մոտ աշակերտներից մեկին, նրան ասաց.

– Գնա՛ անտառ և այնտեղ` այսինչ տեղում, երկճղանի ծառ կգտնես և առնելով հագուստները, որ այնտեղ են գտնվում, կբերես այստեղ:

      Եվ երբ աշակերտը գնաց գտավ ամեն բան, ծածուկ բերեց հոր մոտ: Նա էլ, առնելով դրանք, մերկ ու մուրացիկ աղքատներին ասաց.

– Առե՛ք, քանի որ մերկ եք, առե՛ք և հագե՛ք:

      Իսկ նրանք, այս տեսնելով, ճանաչեցին այն, ինչը որ իրենք էին դրել, և սաստիկ վախեցան:

      Եվ այսպես, նրանք, որ դավաճանությամբ ուրիշների հանդերձանքն էին խնդրում, ամոթով իրենցը վերցրին:

ԱՅՑ ՄԱՆԿԱՏՈՒՆ

       Երեկ՝ 27.12.2013թ Արարատյան Հայրապետական թեմի Առաջնորդական փոխանորդ Տեր Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի բարի ցանկությամբ և օրհնությամբ, թեմական երիտասարդական հոգևոր խորհուրդը՝ եկեղեցասեր երիտասարդաց միությունների անդամներով, և «Շողակն Արարատյան» թերթի գլխավոր խմբագիր Հասմիկ Եղիազարյանը՝ առաջնորդությամբ արժանապատիվ Տեր Պետրոս ավգ. քհն. Մալյանի, այցելեցին Երևանի Նորքի 2-րդ մանկատուն՝ շնորհավորելու մանկատան սաներին Նոր Տարվա և Սբ. Ծնունդի առիթով: Միջոցառմանը մասնակցում էր Նորքի Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հոգևոր հովիվ արժանապատիվ Տեր Զաքարիա քհն. Ավետիսյանը: 

      Սրբազան Հայրը քաղցր նվերներ և հաճելի անակնկալներ էր պատրաստել փոքրիկների համար: Մանկատան սաներն էլ իրենց անակնկալները՝ երգերի ու ոտանավորների տեսքով նվիրեցին հյուրերին: Հեքիաթի հերոսներ, Ձմեռ Պապ ու Ձյունանուշիկ, տոնածառ, գունավոր փուչիկներ, մանուկների ուրախ և փայլող աչքեր… Մթնոլորտը երկուստեք այնքան ջերմ ու բարի էր, լցված անմնացորդ սիրով, որ պարզ չէր, թե ով էր ում ուրախացնում: 

           Ափսոս, որ ժամանակը շատ շուտ անցավ:

     Հրաժեշտի պահին փոքրիկների երջանիկ ժպիտներն ու պսպղացող աչուկները մի բան էին ասում. «ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ ՍԻՐԵԼԻ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻ»:

     

     

Երևանի Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի

       Երևանի նշանավոր եկեղեցիներից մեկն էր, պատկանում էր 5-6-րդ դարերում Հայաստանում տարածված եռանավ խոշոր բազիլիկա եկեղեցիների տիպին։ Հիմնադրվել է 5-րդ դարում, ենթարկվել վերանորոգումների և վերականգնումների 7-րդ դարում, 12-րդ դարում, հիմնովին վերանորոգվել է 19-րդ դարում։     

       Ճարտարապետական առումով գրավիչ չէր, սակայն ֆունկցիոնալ տեսակետից Երևան քաղաքի սրտում կարևորագույն նշանակություն է ունեցել իր տարողությամբ և կառույցի ամրությամբ՝ միաժամանակ կարևոր դեր ունենալով հարևանությամբ գտնվող մյուս եկեղեցիների հետ, քաղաքի քրիստոնեական կերպարի համար։ 

 1933-36 թթ.-ին, հակառակ հայ ճարտարապետներ Ալեքսանդր Թամանյանի և Աշխարհբեկ Քալանթարի ընդդիմանալուն, քանդվել է, նրա տեղում կառուցվել է Մոսկվա կինոթատրոնի շենքը։

Զովունու Պողոս-Պետրոս եկեղեցի

     Զովունու Պողոս-Պետրոս եկեղեցին կառուցվել է 5-րդ դարի առաջին կեսին` բազիլիկ հատակագծով։ 5-րդ դարի վերջին կամ 6-րդ դարի սկզբին Գրիգոր Գնթունի իշխանը տաճարը վերակառուցել է ներսից` պայտաձև, դրսից ուղղանկյուն խորանով գմբեթավոր եկեղեցու` երկայնական պատերին հզոր գմբեթակիր որմնամույթեր կցելով։

     Եկեղեցին հայ ճարտարապետության մեջ եկեղեցական շենքի նոր տիպի` գմբեթավոր դահլիճի առաջին օրինակն է։ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին վերանորոգվել է 1896-ին, քարե կտուրի փոխարեն ծածկվել է փայտով։ 20-րդ դարում քանդվել են եկեղեցու ծածկը և հարավային պատը։

      1962-1967 թթ-ին Ապարանի ջրամբարի շինարարության պատճառով Պողոս-Պետրոս եկեղեցու արևելյան կողմում եղած 4-5-րդ դարերի Թուխ Մանուկ փոքրաչափ բազիլիկ տիպի միանավ եկեղեցին և հարավային կողմում եղած 5-րդ դարի Սուրբ Վարդան մատուռ-դամբարանը 1967 թ-ին տեղափոխվել են գյուղի արևելյան կողմում գտնվող Խաչեր կոչվող հատվածը և իրենց պահպանված չափով վերաշարվել։ 

     Պողոս-Պետրոս եկեղեցին, ցավոք, մնացել է նույն տեղում և 1967 թ-ից սկսած տարեկան 3-4 ամիս մինչև պատուհանների բարձրությամբ մնում է ջրի գերության մեջ։ Այդ վիճակով էլ մինչև 2005 թթ. շինության պատերն ամբողջական վիճակում պահպանվում էին։ Միայն 2005 թ-ին եկեղեցու արևելյան պատը տևական ողողումներից հետո քանդվել է։

Տաթևի վանական համալիր

Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցի

      895թ. Հովհաննես եպիսկոպոսը Սյունյաց մեծն իշխան Աշոտի և նրա տիկնոջ Շուշանիկի օգնությամբ ու հովանավորությամբ քանդելով հին եկեղեցին /4-րդ դար/, տեղըհիմնադրում է նորը: Նա հանում է հին եկեղեցու որմերից Պողոս և Պետրոս առաքյալների նշխարները և կրկին ամփոփում նոր կառուցվող եկեղեցու որմերում, որի համար էլ այն  կոչվեց Սբ. Պողոս-Պետրոս: Նոր եկեղեցու կառուցումը տևում է 11 տարի: Այն իրենից ներկայացնում է տիպիկ գմբեթավոր բազիլիկա (շենքի տիպ, որի ներսը երկայնակի բաժանված է երկու սյունաշարով), որը հարստացվել է մի քանի նոր գծերով: Տաճարի լակոնիկ տեսքի ազդեցիկությունը ուժեղանում է նրա նշանավոր բարձրությունից:

     Տաճարի ողորկ, առանց ավելորդ մանրամասնությունների, ճակատային մասերը զարդարված են մարդկային դիմանկարներով, որոնց շրջապտտում են օձի գլուխներ: Վերջիններս խորհրդանշում են հայկական ընտանիքի պաշտպանվածությունը:

    Տաճարի պատերը շարված են կանոնավոր մշակված բազալտե մեծադիր քարերով: Այն ունի վեց պատուհան, որոնցից 4-ը` հյուսիսիային պատի մեջ: Շինարարության ավարտից հետո, 930 թվականին, տաճարի ներքին պատերը ծածկվում են բարձրարվեստ որմնանկարներով, որոնց վրա բացի հայ նկարիչներից աշխատել են նաև օտարազգի պատկերագործները: Որմնանկարներից որոշները այսօր էլ, թեպետ մեծ մասամբ ավերված, անմոռանալի տպավորություն են թողնում դիտողի վրա: Բեմի ապսիդի վրա պատկերված էր Հիսուսը` շրջապատված մարգարեներով ու սրբերով: Արևմտյան պատին նկարազարդված էր “Սարսափելի դատաստանը” որմնանկարը, իսկ հյուսիսային պատին` “Ծնունդ”-ը: Տաճարի արևմտյան ճակատին  VIII դարում կառուցվել է զանգակատունը, որը ի տարբերություն եկեղեցու պարզ պատկերի, խճողված է զարդաքանդակներով:

    Սբ. Պողոս-Պետրոս տաճարի զանգակատունը կառուցվել է 1286 թ, մետրոպոլիտ Ստեփանոս Օրբելյանի առաջնորդության տարիներին։ Այն փլուզվել է 1931 թ. ահեղ երկրաշարժից և դեռ լիովին չի վերականգնվել։ Կառույցը բաղկացած է եղել հիմքից, որը դուք հիմա տեսնում եք, կոնաձև հարկերը պսակված են եղել ռոտոնդայով, որտեղ տեղադրված էին վանքի զանգերը։

     Տաթևի վանքի 14-րդ դդ. բրոնզից ձուլված երկու զանգերի ձայնը 700 տարի շարունակ լսելի է եղեղ և լռել է միայն երբ 1907 թ. եպիսկոպոսական աթոռանիստը տեղափոխվեց Գորիս։ Մի կարճ ժամանակահատված նորից լսվեց զանգերի ձայնը, երբ 1922 թ. վերականգվեց Տաթևի եպիսկոպոսանիստը, մինչև խորհրդային տարիներին փակվեցին վանքի դռները և 70 տարով լռեցին Տաթևի զանգերը։ Զանգերից մեկն այժմ գործում է, մյուսը պահվում է թանգարանում (10)։ Ձուլվել են Ստեփանոս Օրբելյանի պատվերով` իր կառուցած նոր զանգակատան համար։ Մեկը պատրաստվել է նրա կենդանության օրոք (1302 թ.), իսկ մյուսը 1304 թ.` նրա մահվանից հետո։ Զանգերը բավականին խոշոր են և զանգերի պատրաստման արվեստում բացառիկ տեղ են գրավում` հատկապես հաշվի առնելով նրանց ձուլման տարեթվերը։

    Զանգերից մեկի վրա գրված է. «Թվ. ՉԾԱ (1302 թ.) Լսելի արա ինձ, Տեր, ցնծության և ուրախության ձայնը. Անեղի ծնունդով. Տեր Ստեփանոսը Սյունաց գահին կոչվեց հայրենյաց փառքի համար։»

      Երկրորդ զանգի վրա հետևյալ արձանագրությունն է. «Թվ. ՉԾԳ (1304 թ.). Լսելի արա ինձ Տեր ձայնը. ցնծան ոսկորներն իմ տառապյալ. Քրիստոս Աստված, գթա Տեր Ստեփանոսին։»

Աբովյանի Եկեղեցական համալիր «ՊՈՂՈՍ- ՊԵՏՐՈՍ» 

      Պողոս – Պետրոս մատուռը մոտավորապես 13-րդ դարի կառույց է: Սրբավայրի երկու մատուռները վերանորոգվել են 1969 եւ 1989թթ-ին եւ վերանորոգողները հենց թաղված են մատուռի բակում: Բարերարների օգնությամբ վերանորոգվել է նաեւ ուխտատեղի տանող ճանապարհները եւ կամուրջը, որը կապում է 2 քարափները:

26.12.13թ. - Ս. Պետրոս և Պողոս առաքյալների հիշատակության օր

      Ս. Պետրոսը Տիրոջ 12 առաքյալներից էր, Անդրեաս առաքյալի եղբայրը: Նա Հիսուսի ամենասիրված առաքյալներից էր, ականատեսը Տիրոջ Պայծառակերպության և Հիսուսի հետ կապված կարևոր մյուս դեպքերի: Նա ձկնորս էր, որի թլփատության անունը Շմավոն էր, իսկ հունարեն` Սիմոն: Նրան Քրիստոս ասում է. «Դու Հովնանի որդի Սիմոնն ես. դու պիտի կոչվես Կեփաս» (Հովհ. Ա 42): 

      «Կեփաս» նշանակում է «վեմ», հունարեն` Պետրոս: 

  Ս. Պետրոսը Բեթսայիդա գյուղից էր, սակայն փոխադրվել էր հարևան Կափառնայում քաղաք, ուր Հիսուս բժշկեց նրա զոքանչին: Ս. Պետրոսն առավելաբար հայտնի է ավետարանական այն դրվագից, երբ նա Հիսուսին դավանում է որպես Կենդանի Աստծո Որդի: Եվ Հիսուս հաստատում է, որ այդ դավանության, այսինքն` Քրիստոս որպես աշխարհի Փրկիչ և Աստվածորդի, պիտի կառուցի իր եկեղեցին (Մատթ. ԺԶ 15-19): Հիսուսի ձերբակալման գիշերը Պետրոսը երիցս ուրացել է Նրան, սակայն հետո խորապես զղջացել: Հոգեգալստից հետո նա բացատրել է հավաքվածներին կատարվածի իմաստն ու խոսել հարուցյալ Հիսուսի մասին: Նրա կարևոր գործերից էր հեթանոսների ներգրավումը եկեղեցի: Հերովդես թագավորը ձերբակալել է նրան, բայց հրաշքով ազատվել է բանտից: Ըստ ավանդության՝ նահատակվել է Հռոմում` գլխիվայր խաչվելով: Մեզ են հասել նրա երկու ընդհանրական նամակները:

     Սբ. Պողոսը Տիրոջ 13-րդ առաքյալն է: Ծնվել է Կիլիկիայի Տարսոն քաղաքում, առաջին դարի սկզբներին, հռոմեական քաղաքացիություն ունեցող հրեա ծնողներից, որոնք ըստ Հերոնիմոսի, եկել էին Գալիլիայից: Նա վրանագործ էր: Նախնական կրթությունը ստացել է ծննդավայրում, այնուհետև` Երուսաղեմում` աշակերտել Գամաղիել օրենուսույցին: Նրա վկայության համաձայն` եղել է փարիսեցի, խստորեն պահպանել օրենքի տառն ու հալածել քրիստոնյաներին: Սակայն Դամասկոսի ճանապարհին Հիսուս երևացել է նրան, որից հետո Սողոսը` հետագայում Պողոս առաքյալը, դարձել է Ավետարանի ամենաեռանդուն քարոզիչը: Նրան մկրտել է Անանիա առաքյալը: Կատարել է մի քանի ճանապարհորդություններ` քարոզելով Աստծո խոսքը: Մեզ են հասել նրա 14 թուղթը: Ըստ ավանդության՝ նահատակվել է Հռոմում, 67 թվականին, Ներոնի հալածանքների ժամանակ և գլխատվել: Հայ Առաքելական Եկեղեցին Ս. Պետրոս և Պողոս առաքյալների հիշատակը օրը տոնում է Ս. Ծննդին նախորդող Ավագ տոների ժամանակ:

ՍՈՒՐԲ ՍՏԵՓԱՆՈՍԻ ԱՆՈՒՆԸ ԿՐՈՂ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԸ

ԹՈՒՐՔԻԱ, Զմյուռնիա 

    Ապանոս տեղափոխված հայ բնակչության մեծամասնությունը սկզբում բնակվում էր Բասմանե (Հայնոց) կոչված հայկական թաղամասում: Սկզբում կրոնական կենտրոնը եղել է Սուրբ Ստեփանոս հայկական տաճարը: Տաճարի ճարտարապետներն են եղել Սիմոն Կեսարացին, Պոլսի հանրահայտ Կոնտիկ Մինասն ու նրանց հետ աշխատած Մելքոն Երամյանը:

      Գլխավոր մուտքից դեպի աջ և ձախ տարածվող սյուների ազատ տարածության մեջ հանգչում են Պողոս Թաքթաքյան և Մելիքսեթ Մուրադյան քահանաները:

Եկեղեցու շրջապատված է ընդարձակ այգիերով և գերեզմանոցով: Շիրմաքարերի վրա կարելի է կարդալ 1555-1567 թթ.: Իսկ Ջուղա, Թիֆլիս, Երերուկ, Կարպի, Ղափան, Գանձակ, Նախիջևան, Գողթն, Աստապատ, Շաշիգետ և նմանատիպ անունները, որոնք կարելի է կարդալ, մատնանշում են, որ Զմյուռնիայում բնակված հայերը եկել են Կուրի, Երասխի և Սևանի շրջակայքից: Գերեզմանոցում հոգևոր առաջնորդների կողքին ամփոփված են պետական գործիչներ և գրողներ:

ԲՈԻՂԱՐԻԱ ՊԱԶԱՐՋԻԿ (2011Թ)

 

 ԲԵՐԿՐԻ

(Վասպուրական նահանգի Առբերանի գավառ)

  Այն կոչվում է նաև Տեր Հուսկանորդու վանք։ Գտնվում է Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգի Առբերանի (Տարբերունի) գավառում, Արգելանի Ս. Աստվածածին վանքի մոտ։ Վերջինիս հետ ընդհանուր միաբանություն է ունեցել։       Հիմնվել է XIII դ, Տեր Հուսկանորդի (ս. Ստեփանոսի) գերեզմանի վրա (մոտ 1251-ին)։ Եղել է նշանավոր սրբավայր և ուխտատեղի։ 

      Վանքի՝ այսօր կանգուն Ս. Ստեփանոս եկեղեցին մեկ զույգ որմնամույթերով գմբեթավոր դահլիճ է, որին հյուսիսից կից է ս. Ստեփանոսի թաղածածկ դամբարանը։ Մոտակա ժայռերին փորագրված են XV դ խաչքարեր:

Արևմտյան Հայաստան ԱԳԱՐԱԿ

     

1914 թ. տվյալներով Արևմտյան Հայաստանում և Օսմանյան կայսրությունում հայկական եկեղեցական հաստատությունների թիվը 2549 էր: Դրանց մեծ մասը թալանվեց, այրվեց կամ ավերվեց եղեռնի ժամանակ: Ոչնչացվեցին հազարավոր ձեռագիր մատյաններ:

  ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 1974 թ. տվյալներով 1923 թ. հետո պահպանված 913 կառույցներից 464-ը ամբողջովին անհետացել են, 252-ը դարձել ավերակ, 197-ը հիմնովին նորոգման կարիք ունեն: Հիմնովին քանդված են վաղ քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններից` Ագարակի Սբ. Ստեփանոս Նախավկա (VII դ.), Ալամանի Սբ. Անանիա (637 թ.), Շիրակավանի Սբ. Փրկիչ եկեղեցիները (890 թ.), Բագավանի Սբ. Հովհաննես տաճարը (VII դ.), Բագարանի Սբ. Թեոդորոս եկեղեցին (VII դ.):

   Հրետանային զինավարժություների թիրախ դարձան և ավերվեցին IX-XI դդ. Խծկոնքի վանքային նշանավոր համալիրի հինգ եկեղեցիներից չորսը` Սբ Կարապետը (VII դ.), Սբ Աստվածածին (955 թ.), Սբ Ստեփանոս (X դ.), Սբ Գրիգոր Լուսավորիչը (X դ.), զգալիորեն տուժեց նաև նշանավոր Սբ Սարգիսը (1027 թ.):

  Քանդված են Նարեկավանքը, Հակոբավանքը, Մշո Սբ. Առաքելոց և Սբ. Կարապետի վանքերը, Անիի Սբ. Փրկչի և Հովվի եկեղեցիները: Ծպնիի VII դարի եկեղեցին և Կարսի Առաքելոցը (X դ.) վեր են ածվել մզկիթի:

Նախիջևանի ԻՀ, (ներկայիս Ադրբեջանի տարածք) Ագուլիս

 Հորինվածքով եկեղեցին քառամույթ գմբեթակիր բազիլիկա է։ Կառուցվել է սրբատաշ բազալտի և վարդագույն քարից։ Մուտքը գտնվում է հարավային, արևմտյան և արևելյան կողմերից։ Գմբեթը քարից է։ Հարավային պատին կան արձանագրություններ։ 1986 թվականի դրությամբ, մուտքի մոտ գտնվող երեքհարկանի զանգակատունը ամբողողվին ոչնչացված էր, իսկ եկեղեցին գտնվում էր կիսավեր վիճակում։ Եկեղեցու հետագա ճակատագիրն անհայտ է , հավանաբար այն արդեն ամբողջողվին ոչնչացված է։1920-ական թվականներից հետո տեղահան են արված և անհետ կորել են արևմտյան, հարավային մուտքերի կամարների տակ եղած կոմպոզիցիոն պատկերաքանդակները։ Մուտքերի և պատուհանների շուրջը, ինչպես նաև եկեղեցու ճակատներում կան զարդաքանդակներ։ Շրջակայքում գտնվում է եկեղեցապատկան շինությունների, համալիրի պարիսպների ավերակները։ Ըստ վկայության, ավերված է եկեղեցու հարավային մուտքի առջևի եռահարկ զանգակատունը, փլված է եկեղեցու ծածկի արևմտյան մասի մի հատվածը, ունի ճեղքեր։

ԻՐԱՆ, Ք. Դարաշամբ

     Սուրբ Ստեփանոս վանքը (նաև՝ Մաղարդավանք) 9-րդ դարի հայկական կրոնական համալիր Իրանի հյուսիսում, 15 կմ դեպի հարավ-արևմուտք հեռավորության վրա Ջուղա քաղաքից, Արաքս գետի աջ ափին բարձրացող Մաղարդա լեռան լանջին, հայկական Դարաշամբ բնակավայրից (այժմ՝ լքված) մոտ 1 կմ արևելք։

      Հետագա դարերում մի քանի անգամ վերանորոգվել է։ 2008 թ. այն գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության համաշխարհային ժառանգության մեջ, Սուրբ Թադևոսի վանք և Ծոր Ծոր վանքերի հետ միասին, «Հայկական եկեղեցիները Իրանում» անվան տակ։

  Ըստ XII դ. ասորի ժամանակագիր Միքայել Ասորու, հիմնադրել է Բարդուղիմեոս առաքյալը։ Գրավոր առաջին տեղեկությունը Խաչիկ Ա Արշարունի կաթողիկոսի 976-ի կոնդակն է, որով հաստատվել են վանքին հարկատու կալվածքների սահմանները։ Նույն թվականին վանքը վերահաստատել և վերաշինել է Բաբկեն եպիսկոպոսը։

    Ս. Ստեփանոս եկեղեցու օծմանը ներկա են եղել Խաչիկ Ա Արշարունին և Հայոց Աշոտ Ողորմած թագավորը, որոնք վանքին ընդարձակ տիրույթներ են նվիրել։ Աշոտի դուստր Հռիփսիմեն 981-ին վանքին կտակել է Աստապատի իր դաստակերտը, այգիներ, արտեր։ Կտակում նշվում է, որ վանքապատկան երեք եկեղեցիները՝ Ս. Ստեփանոսը, Ս. Աստվածածինը և Ս. Գևորգը, խարխուլ էին, և գլխ. եկեղեցին (Ս. Ստեփանոսը) նորոգել է իր հայրը։ 

       XIII– XIV դդ. վանքը հայտնի մշակութային կենտրոն էր, 1332-ին այնտեղ տասից ավելի վանականներ ձեռագրեր են ընդօրինակել, գործել է դպրոց։ 

       XVI դ. վանքը խարխուլ էր, 1589-ին Մարտիրոս վարդապետը նորոգման աշխատանքներ է կատարել։ Մովսես Գ Տաթևացի կաթողիկոսը 1631-ին վանքին դրամահավաքի իրավունք է տվել և հորդորել ժողովրդին՝ օժանդակել այս կարևոր հոգևոր կենտրոնի պահպանմանը։ 

      Ըստ XVII դ. պատմիչ Առաքել Դավրիժեցու, 1633-ին վանահայր դարձած Հակոբ Ջուղայեցին (ապագա կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցի) մինչև հիմքերը քանդել է վանքի եկեղեցին ու մյուս շինությունները և կառուցել նոր եկեղեցի, պարիսպներ և նրանց կից բնակելի ու օժանդակ շենքեր։ Ըստ Ս. Ստեփանոս եկեղեցու գմբեթի թմբուկի արձանագրության, դա կատարվել է 1643–55-ին, սակայն շինարարությունը շարունակվել է մինչև 1662-ը։ Հակոբ Դ Ջուղայեցու Ամենայն հայոց կաթողիկոս ընտրվելուց (1655) հետո վանքի շինարարությունը շարունակել են Հովհաննես, Պետրոս և Հակոբ Շամբեցի վանահայրերը. կառուցել են արևմտյան պարիսպը, սեղանատունը, խցերը և զանգակատունը։ 1759-ին վանքի շենքերը վնասվել են երկրաշարժից։ Ս. Ստեփանոս եկեղեցին հետագայում նորոգվել է 1704, 1826 և 1865-ին, հյուսիսային բակի սենյակները նորոգվել են 1832-ին, իսկ 1840-ին երկրաշարժից վնասված զանգակատունը՝ 1879-ին։ 

       1917–21-ին թուրքերը չորս անգամ թալանել են վանքը և հրկիզել գրադարանը։ 1973-ին մինչև վանքը կառուցվել է ավտոխճուղի։ 1983-ին, իրանահայ համայնքի և «Երկիր և մշակույթ» (Փարիզ) կազմակերպության նյութական օժանդակությամբ Իրանի պետական «Միրասե ֆարհանգի» («Մշակութային ժառանգություն») հաստատությունը թիթեղապատել է տանիքները, հենակներով ամրացրել զանգակատան խարխլված կամարները, վերակառուցել արևելյան բակի քանդված խցերը, վերանորոգել խոհանոցն ու սեղանատունը:

Գարդմանքի Փիփ գյուղ

    Հայկական առաքելական եկեղեցի է Գարդմանքի Փիփ գյուղում։ Շինարարության սկիզբը հայտնի չէ, բայց կառուցումը ավարտվել է 1849 թ.-ին, իսկ փոքրիկ զանգակատունը կառուցվել է ավելի վաղ՝ 1847 թ.-ին ժողովրդի և տփխեսցի Ստեփան Միրիմյանցի ջանքերով, որի մասին եկեղեցու արևմտյան պատի մեջ տեղադրված մարմարյա քարին կա արձանագրություն։ 

      Եկեղեցին ուղղանկյուն հատակագծով գմբեթավոր դահլիճ է՝ կառուցված անտաշ քարով և կրաշաղախով։ Կառուցողական առավել պատասխանատու հանգույցներն ու գմբեթն իրականացվել են սրբատաշ քարով։ 22 մ երկարությամբ և 12 մ լայնությամբ եկեղեցին ներսից պահվում է վեց հրաշալի կառուցված սյուներով։ Այստեղ է պահվել չորս ձեռագիր ավետարան։, որոնց գտնվելու վայրը ներկայումս անհայտ է։ Հայտնի է, որ 1862 թ.-ին եկեղեցին նորոգվել է և գործել մինչև 1928 թ.-ն ու Խորհրդային իշխանության կողմից անվերադարձ փակվել։ Մուտքի մոտ կար խաչքար, իսկ պատին 1849 թ.-ին թվագրվող արձանագրությունն է՝ «ՌՄՂԸ թվին»։ 

      Ադրբեջանի Հանրապետության վերահսկողությանը անցնելուց և Փիփ գյուղի հայությանը բռնագաղթեցնելուց հետո, եկեղեցին վերածվել է անասնագոմի՝ չնայած այն հանգամանքի, որ Բաքվի իշխանությունները այն անվանում են «իրենց նախնիների կառուցած ալբանական եկեղեցի»։

Ռուսաստանի Դաշնություն, Ք. Կալինինգրադ

       Հայ Առաքելական եկեղցու տաճար Ռուսաստանի Կալինինգրադ քաղաքում: ՀԱԵ առաջին տաճարն է Մերձբալթիկայում, տարիքով ավելի մեծ էՌիգայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ հայկական եկեղեցուց։

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ԿՈՏԱՅՔԻ մարզ

   Ք. Աբովյանի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին գերանածածք տանիքով եռանավ բազիլիկ ոճի է: Այն հիշատակված է Արտակ Արքեպս. Սմբատյանցի «Ճանապարհորդություն Գեղարքունյաց գավառով» գրքում, սակայն եկեղեցու կառուցման տարեթվի մասին ոչ մի հիշատակություն չկա:  

     Հիշատակություն կա միայն եկեղեցու դիմացի բլրի ետևում գտնվող սեպագիր արձանագրությամբ քարի մասին: Եկեղեցու հարավային մուտքի բարավորի վրա գրված է 1851թ., որն ամենայն հավանականությամբ զանգակատան կառուցման տարեթիվն է: Այն իր կանոնավոր շարվածքով տարբերվում է եկեղեցու շարվածքից: Զանգակատնից ձախ գտնվում է Աստվածամոր Տաճարաբակցի քահանայի տապանաքարը թվագրված 1689թ., որը ենթադրել է տալիս, որ այդ ժամանակ եկեղեցին եղել է: Եկեղեցու պատերի անկանոն շարվածքը և վերը նշվածը ենթադրել է տալիս, որ այն մոտ 17-րդ դարի եկեղեցի է:

      Սովետական միության տարիներին եկեղեցին չի գործել: Տարածքը վերածվել է գերեզմանատան, և արդյունքում եկեղեցին շրջապատված է գերեզմաններով:

   1986թ.–ին մի շարք հավատավոր մարդկանց ջանքերի շնորհիվ եկեղեցին վերաբացվել է:

       2001թ.-ին կառուցվել է եկեղեցու գավիթը արևմտյան մասում:

       2010թ.-ին եկեղեցու ներսը վերակառուցվել է:

 Արագածոտնի մարզ Չքնաղ գյուղ (5 դ.)

 Արագածոտնի մարզԿոշ գյուղ

  Կոշի Ս. Ստեփանոս վանքը գտնվում է ՀՀ Արագածոտնի մարզի Կոշ գյուղից հյուսիս-արևելք, ձորալանջին: Վանքի եկեղեցին (VII դ.) կառուցված է դեղնակարմրավուն ու դարչնագույն սրբատաշ տուֆից և ունի խաչաձև գմբեթավոր հորինվածք, խորանի երկու կողմերում ավանդատներով ու միակ` հարավային մուտքով: Եկեղեցուց արևելք մատուռի ավերակներն են, դեպի արևմուտք` XIII դ. խաչքարերով և փոքր մատուռով վանքի գերեզմանոցը: Համալիրի հյուսիս-արևմտյան կողմում կոպտատաշ բազալտից, կրաշաղախով շինված, ներսից սվաղած, թաղածածկ ջրամբարն է (4.8x13.5 մ ներսի չափերով, 2.85 մ բարձրությամբ): Վանքը 981-ին որպես նվիրատվություն ստացել է հողատարածքներ, ջրաղաց, այգի, իսկ 1649-ին` այգի և ձիթհանք: Կոշի Ս. Ստեփանոս վանքը գործել է մինչև XVIII դ.: 1970-1973-ին նորոգվել են եկեղեցու պատերը և ծածկերը, 2007-2008-ին վերականգնվել է վանքի գմբեթը:

 Եկեղեցու ներսում պահպանվել են VII դ. որմնանկարների հատվածներ. խորանին «Քրիստոսը փառքի մեջ» հորինվածքն է, իսկ արևելյան լուսամուտի երկու կողերին կրկնակի պատկերված է Քրիստոսը, որը տեքստով մագաղաթե գալարը մեկնում է իրեն մոտեցող առաքյալներին (երկու կողմից` վեցական): Դա «Տերը տալիս է օրենքը» պատկերագրության ինքնատիպ տարբերակն է` կատարված գծային-գրաֆիկական եղանակով, որը որմնանկարին հաղորդում է հարթապատկերային բնույթ:

 Արարատի մարզ

     Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին Աղջոց վանական հուշարձանախմբի գլխավոր եկեղեցին է: Գտնվում է ՀՀ Արարատի մարզում` Խոսրովի պետական արգելոցի տարածքում /Գեղարդից 7 կմ հարավ, Գառնիից 5-6 կմ հարավ-արևելք/:       Կառուցվել է 13-րդ դարի սկզբին` Զազա իշխանուհու պատվերով: Եկեղեցին ունի խաչաձև հատակագիծ, չորս ավանդատուն: Գավիթը /13-րդ դ. երկրորդ կես/ գտնվում է գլխավոր եկեղեցուց արևմուտք, պահպանվել է պատերի մի մասը: 

      Սբ. Ստեփանոսի հյուսիսային պատին կից կառուցվել է Պողոս-Պետրոս թաղածածկ եկեղեցին: Ուշագրավ են եկեղեցու մուտքի երկու կողմերում Պողոս և Պետրոս առաքյալների բարձրաքանդակները: Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին ավերվել է 1679 թ. երկրաշարժից:

Արմավիրի մարզ Գ.Դողս

      Գյուղի Ս.Ստեփանոս եկեղեցին կառուցվել է 19-րդ դարում Սիմեոն Երևանցի Կաթողիկոսի օրոք: Ներկայումս եկեղեցին գտնվում է անմխիթար վիճակում:

Շիրակի մարզ

Լմբատավանքը (կամ Լմպատի վանքի Ս.Ստեփանոս եկեղեցի) գտնվում է Շիրակի մարզում, Գյումրիին բավական մոտ։ Համեմատաբար լավ պահպանված 7 րդ դարի եկեղեցի է` Արթիկ քաղաքից հարավ-արևմուտք 1 կմ հեռավորության վրա: 

       Լմբատավանք եկեղեցին իր տեսակի մեջ սակավաթիվ հանդիպող, բավականին փոքր, արտաքինից և ներսից խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր կառույց է, մի խորան ունեցող հայկական եկեղեցի է: Ճարտարապետական առանձնահատկություններն են հյուսիսային և հարավային թևերը՝ թաղի փոխարեն ծածկված գմբեթարդով (եզակի է Հայաստանում), արևելյան միակ խորանը՝ առանց լուսամուտի (գոյություն ունեցող բացվածքը արված է հետագայում)։

  Եկեղեցին կառուցված է Արթիկի տուֆ քարով, որոշ մասերում քարերի կառուցվածքը այնպես է դասավորված, կարծես նրանք ավելի հին ծագում ունեն և ունեն կիկլոպյան կառուցվածքին բնորոշ առանձնահատկություներ: Միջնադարյան հայկական եկեղեցիներին բնորոշ Լմբատավանքում ևս աչքի ընկնող հատվածը բավական մեծ գմբեթն է: Եկեղեցուն բավական մոտ կարելի է գտնել նաև բազմաթիվ խաչքարեր և տապանաքարեր:

      Եկեղեցու ներսում կան մի շարք հազվադեպ հանդիպող որմնանկարներ: Ըստ արձանագրության, գմբեթը 10դ. վերանորոգվել է։ Ներդաշնակ ծավալներով, դեկորատիվ գեղանկար տարրերով վերձիգ կառույցն ունի զուսպ և խոհական կերպար։ Խորանում և նրանից աջ ու ձախ մասերին պահպանվել են Լմբատավանքի կառուցման ժամանակաշրջանի որմնանկարների մնացորդներ (7դ.), կենտրոնում եղել է գահակալ Քրիստոսը, շուրջը՝ երկնային ուժերի սիմվոլներ, բոցի լեզուների ֆոնի վրա։ 

 Տող, ԼՂՀ 

     Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին գտնվում է Լեռնային Ղարաբաղի Հադրութի շրջանի Տող գյուղի հարավ-արևմտյան մասում, ընդարձակ գերեզմանոցի մոտակայքում: Համաձայն մուտքի տիմպանի (ճակատամասի) արձանագրությանը, եկեղեցին 1747թ. վերանորոգել են մելիք Եգանը և նրա որդի մելիք Եսային: 

      Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին կառուցվել է ավելի վաղ` միջնադարյան մայր տաճարի տեղը, որն իր հերթին, պատմիչների կարծիքով, կառուցվել է հեթանոսական տաճարի հիմքերի վրա: Միջնադարյան եկեղեցու գոյության մասին վկայում են ապսիդի քարի շարվածքի տակ երևացող գմբեթավոր եկեղեցու պատերի հիմքերը: Բացի այդ հին կառույցի հետքերը կարելի է տեսնել եկեղեցու հարավային պատի տակ: 

  Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին ուղղանկյուն կամարակապ դահլիճ է: Ավանդատները գտնվում են արևելյան մասում: Պատերը կառուցված են կոպտատաշ քարերից, որոնք մնացել են քանդված եկեղեցուց: Արտասովոր ձև ունեցող քանդակազարդ սյունը դահլիճը բաժանում է երկու անհավասար մասերի (հյուսիսային մասն ավելի նեղ է): Նեղ մասում բազմաթիվ գերեզմանաքարեր կան:   

   Խաչքարերի յուրահատուկ հավաքածու (51 հատ) տեղադրված է եկեղեցու պատերի մեջ: Այստեղ կան ինչպես արխաիկ հավասարաթև խաչեր, այնպես էլ XVIII դարի դասական հորինվածքներ: 

   Եկեղեցու տարածքը ծածկված է գերեզմանաքարերով, որոնք քարի վրա փորագրման միջնադարյան արվեստի վառ օրինակներից են: Այստեղ պատկերված են շքեղ խնջույքի պատկերներ, հեծյալներ, զինվորներ, երաժիշտներ և որսկաններ. ամենայն հավանականությամբ թեմատիկորեն կապված հանգուցյալների կյանքի հետ: 

24.12.2013թ. - Առաջին մարտիրոս Ս. Ստեփանոս Նախավկայի հիշատակության օր

      Ս. Ստեփանոսն Ընդհանրական Եկեղեցու ամենասիրված սրբերից է, Քրիստոսի սիրո վարդապետության համար նահատակված առաջինը մարտիրոսը: Վարքագրական աղբյուրների համաձայն` նա սերում էր Հուդայի թագավորական զարմից, Քրիստոս Աստծո ցեղակիցն ու օրինապահ ծնողների զավակն էր: Դեռ պատանի` Կայիափա քահանայապետի ծառան էր: Տիրոջը տուն տանելիս, Ստեփանոսը գլխի վարշամակը փռում է Երկնավոր Վարդապետի ոտքերի տակ` արտահայտելով իր անդավաճան ու անկեղծ սերը: Այս ամենը զայրացնում է քահանայապետին,  որն էլ նրան դուրս է վռնդում: Նա ականատես է լինում Տիրոջ մահվանն ու թաղմանը, բայց վերստին ուրախանում առաքյալների հետ Աստվածորդու հրաշափառ հարությամբ:

     Ըստ Հայ Եկեղեցու եռամեծ վարդապետ Ս. Գրիգոր Տաթևացու` նա գնում է Պետրոս և Հովհաննես առաքյալների մոտ, մկրտվում: Մկրտության պահին ջրի վրա երևում է լուսապսակ: Այդ զարմանահրաշ դեպքից հետո նրան անվանում են «Ստեփանոս», որ նշանակում է պսակավոր:

     Գործք առաքելոցից հայտնի է, որ Հոգեգալստից հետո առաքյալները սեղաններն էին սպասարկում, կարիքավորներին նպաստներ բաշխում: Եվ օրեցօր Հիսուսին հավատացողների թիվն ավելանում էր: Քանի որ առաքյալներն ի վիճակի չէին հոգալ բոլորի կարիքները, ուստի իրենց հետևորդներին պատվիրում են, որ բարի համբավ ունեցող 7 մարդ ընտրեն` սեղաններն սպասարկելու համար: Ըստ Ղուկաս Ավետարանչի` ընտրյալների մեջ էր նաև Սբ. Ստեփանոսը, «որ հավատով և Սբ. Հոգով լցված մի մարդ էր» (Գործք. Զ 5): Առաքյալները Քրիստոսից ստացած իշխանությամբ ձեռնադրում են նրանց` արժանացնելով սարկավագի պատասխանատու աստիճանին: 

       Իսկ Սբ. Ստեփանոսն Աստծուց տրված շնորհներով և զորությամբ զանազան հրաշքներ էր գործում ժողովրդի մեջ: Ժողովարանում շատերն էին փորձում վիճել նրա հետ, բայց նրա իմաստությունը ոչ ոք չուներ: Ուստի չարակամները համոզում են որոշ մարդկանց, որ ասեն, թե Ստեփանոսը հայհոյում է Աստծուն և Մովսես մարգարեին: Գրգռելով ժողովրդին, քահանաներին և օրենսգետներին` նրան ատյան են տանում: Սբ. Ստեփանոսն իր պաշտպանական ճառով ապացուցում է ներկաներին, որ Հիսուս է խոստացյալ Մեսիան, իսկ հրեաներին հանդիմանում է իրենց խստասրտության համար: Նրան քաղաքից դուրս քարկոծում են, զգեստները դնում Սավուղ անունով մի երիտասարդի առջև: 

       Սավուղը Պողոս առաքյալն էր, որն սկզբում հալածում էր քրիստոնյաներին: Նա ճանաչեց ճշմարիտ Աստծուն` Հիսուս Քրիստոսին` հետագայում դառնալով Ավետարանի ամենաեռանդուն քարոզիչը: Սբ. Ստեփանոսը դարձավ Քրիստոսի համար նահատակված առաջին վկան ու մարտիրոսը և այդ պատճառով կոչվեց ՆԱԽԱՎԿԱ:

      Ըստ ավանդության` Պողոս առաքյալի ուսուցիչ Գամաղիելը և նրա եղբայր Նիկոդեմոսը, որ Հիսուսի ծածուկ աշակերտներից էին, սրբի մարմինը թաղել են իրենց ագարակում: Շատ չանցած Սբ. Ստեփանոսի նշխարները հայտնաբերել է Ղուկիանոս անունով մի երեց, և Երուսաղեմի Հովհան Հայրապետը դրանք դրել է Սբ. Սիոնում: 

     Ե դարում Հուլիանե իշխանուհին Երուսաղեմում հայտնաբերել է սրբի տապանակը, տարել Կ. Պոլիս, հետագայում բերել Վենետիկ` ամփոփելով Ս. Գևորգ կղզու մայր եկեղեցում: Սբ. Ստեփանոս Նախասարկավագն իր աներեր հավատով, սրբակենցաղությամբ, նվիրումով, ծառայասիրությամբ և մյուս առաքինություններով օրինակ է քրիստոնյաների համար` Ճշմարտությունը ճանաչելու և Տիրոջ քաղցրությունը ճաշակելու համար: 

      Հայ Առաքելական Եկեղեցին Ս. Ստեփանոս Նախավկայի և առաջին մարտիրոսի հիշատակը տոնում է Ս. Ծննդին նախորդող Ավագ տոների ժամանակ:

araratian-tem.am

ԴԱՏԱՎՈՐՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

      Մի դատավոր, մի օր երեկոյան իր տան պատուհանի մոտ նստած, նայում էր խոզարածներին, որ խոզերին տանում էին և ստիպում նրանց տուն մտնել: Իսկ երբ ներս մտնել չկամեցան, նրա ընկերն ասաց.

      – Եթե կամենում ես, որ խոզերն արագ խոզանոց մտնեն, կանչի՛ր նրանց. «Խոզե՛ր, խոզե՛ր, այնքան արա՛գ մտեք ձեր խոզանոցը, ինչպես, օրինակ, դատավորներն են դժոխք մտնում»:

      Երբ խոզարածն այս ասաց, խոզերն անմիջապես, առանց հապաղելու սկսեցին մտնել իրենց բնակության վայրը:

      Այս որ դատավորը տեսավ, մեծ երկյուղով արդարությունն ըմբռնելով` դատական իշխանությունը թողեց և իր որդիների հետ իսկույն դեպի վանք շտապեց, որտեղ խստակրոն վարքով, աղոթքով և արտասուքով էր ապրում և այնքան անողորմ էր իր մարմնի հանդեպ, որ մինչև իսկ բազում վանքերի հայր դառնալով` բոկոտն էր շրջում ամենուր, որտեղ կրոնավորներ էին ապրում:

Աբգար հայոց թագավորի վարքը (ըստ Հայսմավուրքի)

Աբգար հայոց արքան աստվածասեր և մեծահավատ էր` ըստ մարմնի թագավորակից Քրիստոսի` մեր Աստծո, որովհետև Քրիստոս ծնվեց Սբ. կույս Մարիամից  Աբգարի թագավորության առաջին տարում և 30 տարի հետո մկրտվեց Հորդանան գետում Հովհաննեսից, ապա նշաններ և սքանչելի գործեր սկսեց անել: Աբգարը, լսելով նրա մասին, անմիջապես հավատաց Նրան` թողնելով կռապաշտությունը: Եվ քանզի թագավորը հիվանդ էր բորոտությամբ, և չկար բժշկության հնար, Աբգարը ուղարկեց Անանեին` իր փառավոր նախարարին` ապահունիների իշխանին, նրա հետ 10 պատվավոր մարդկանց` մեծագին ընծաներով և նվերներով: Նաև գրեց Հիսուսին իր հավատի խոստովանության նամակը և աղաչեց գալ` բժշկել նրան չարաչար ցավից և լինել իր հետ: Անանեի հետ ուղարկեց Հովհաննես անունով մի նկարչի, որ եթե չկամենա Հիսուսը գալ արքայի մոտ, նկարեն Նրա պատկերը և բերեն իրեն:

Անանեն եկավ հասավ Երուսաղեմ Ծաղկազարդի օրը, երբ Հիսուս իջավ Ձիթենյաց լեռի զառիվայրերով Գեթսեմանի, այնտեղից ելավ ավանակով Երուսաղեմ քաղաքը և գնաց մտավ Սողոմոնի տաճարը: Ելնելով  տաճարից` Հիսուս գնաց Գամաղիէլ օրենուսույց վարդապետի տունը, ով Նիկոդեմոսի` Հիսուսի գաղտնի աշակերտի, եղբայրն էր, որովհետև Գամաղիէլը մեծարեց Հիսուսին և տարավ Նրան տաճարից իր տունը: Անանեն ուղարկեց պատվավոր յուրայիններից Հիսուսի աշակերտների մոտ` հարցնել նրանցից, թե «ինչպե՞ս տեսնենք Քրիստոսին»: Ըստ Հովհաննես (Ավետարանչի), որ ասում է. «Կային այնտեղ ոմանք հեթանոսներից, որ եկան Երուսաղեմ, որ մոտեցան Փիլիպոսին և ասացին. «Տե´ր, կամենում ենք Հիսուսին տեսնել»: Փիլիպոսը ասաց Անդրեասին: Անդրեասն ու Փիլիպոսը ասացին Հիսուսին և մտցրեցին նրանց Հիսուսի մոտ: Անանեն և յուրայինները տեսան Հիսուսին առաքյալների հետ Գամաղիէլի տանը: Հիսուս ընդունեց նրանց ուրախությամբ և ասաց. «Հասավ ժամը, որ փառավորվի մարդու Որդին»: Անանեն, բարձրանալով, ոտքի կանգնեց, տվեց նամակը, երկրպագեց և ասաց Հիսուսի առջև արքայի ողջույնի խոսքը: Հիսուս օրհնեց Աբգարին և նրա թագավորությունը, հրամայեց Թովմային գրել նրան պատասխան, երանի տվեց Աբգարին նրա հավատի համար և ասաց. «Փոքր-ինչ ժամանակ եմ աշխարհում, ապա կվերանամ երկինք Իմ Հոր մոտ: Այնժամ կուղարկեմ քեզ մոտ Իմ աշակերտներից մեկին` կյանք տալու համար քեզ և ովքեր քեզ մոտ են»: Հիսուս ուղարկեց նամակի հետ նաև Իր անձեռագործ պատկերը` նկարված սուրբ դաստառակին (ձեռքի սրբիչ), որը մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս անցկացրեց Իր աստվածային երեսով Գամաղիէլի տանը: Այն բերեցին և տվեցին Աբգարին` փոխանակ Տիրոջ: Տեսնելով այն` բարեպաշտ արքան ուժգին բերկրեց և, գցելով երեսին, համբուրում էր ջերմեռանդ սիրով և հաստատուն հավատով, որով այնժամ առողջացավ կես մարմնով: Եվ այնպես համարեց Աբգարը, թե տեսավ Քրիստոսին մարմնով:
Քրիստոսի համբարձումից և Սբ. Հոգու առաքյալների դասի վրա էջքից հետո, զինված գեղարդով և Սբ. Հոգով` Թադեոս առաքյալը եկավ Տուբա հրեայի տունը և բժշկեց նրան (որովհետև մահճին գամված էր իր հիվանդությամբ): Աբգարը, լսելով դրա մասին, ասաց, թե. «Սա` նա է, որին խոստացավ ուղարկել ինձ Քրիստոս» և ուղարկելով նրա ետևից, կանչեց իր մոտ Սբ. առաքյալին: Երբ Թադեոսը մտավ Աբգարի մոտ, արքան, վեր կենալով իր գահից, երկրպագեց Թադեոսին և օրհնություն խնդրեց առաքյալից, քանզի սքանչելի նշան տեսավ նրա երեսին և ոսկե թագ Թադեոսի գլխին, ինչպես թագավորի մոտ: Թադեոսը, ձեռքը դնելով թագավորի գլխին, Քրիստոսի անվամբ փարատեց նրանից բորոտության ցավը: Ապա մկրտելով թագավորին` բոլորովին բժշկեց նրան չար հիվանդությունից: Նույնպես և բոլոր քաղաքացիները հավատացին ի Քրիստոս և մկրտվեցին:
Առաքյալը շինեց եկեղեցիներ, ձեռնադրեց քահանաներ և պաշտոնյաներ: Ձեռնադրեց եպիսկոպոս Ադդե կերպասագործին` Քրիստոսի 70 աշակերտներից, և  թողեց նրան իր փոխարեն քաղաքի առաջնորդ: Իսկ ինքը, առաքյալը, վերցնելով Աբգար արքայից հրովարտակներ, որպեսզի ամեն ոք հնազանդվի Քրիստոսի ավետարանին Թադեոսի քարոզությամբ, ելավ դիմեց Վերին Հայք, Սանատրուկ արքայի մոտ, ով  Աբգարի քրոջ որդին էր:
Աստվածասեր Աբգար թագավորը եղավ առաքելաբար Ավետարանի պատմողը, նշաններ և բժշկության հրաշքներ էր գործում: Գրեց նամակ Հռոմի կայսեր Տիբերիոսին, որպեսզի նա հրաման տա իր տերության բոլոր գավառներում պաշտել Աստծուն` Հիսուս Քրիստոսին` ծնված Բեթղեհեմում Սբ. կույս Մարիամից, ով անարգվեց Պիղատոսից և խաչվեց հրեաների կողմից: Նույն նամակը Աբգար թագավորը գրեց պարսից Արշավիր արքային` իր ազգականին և հանձնարարեց նրան ընդունել Սիմոն Կանանացուն, նույն ինքը Շմավոն նախանձահույզին` Հովսեփի որդուն և Հակոբոս Տեառնեղբոր եղբորը: Թագավորը նրան հանձնեց Արշավիր արքային, որպեսզի  լսեն առաքյալի քարոզը: Նույնպես բաբելացիների Ներսեհ մանուկ արքային գրեց Աբգարը` հնազանդ լինել Ավետարանի քարոզին և պաշտել Քրիստոս Աստծուն: Եվ այնպես հոժարությամբ հոգ էր տանում բարեպաշտ Աբգարը` ամենուր Քրիստոսի արքայությունը քարոզելու համար, որպեսզի Քրիստոսի Ավետարանի քարոզը ընդդիմության չհանդիպի: Այդ պատճառով, նաև, Քրիստոսի Ավետարանը շուտով թռավ աշխարհի բոլոր ծագերը, և բոլոր ազգերը և ժողովուրդները ընկալեցին և սովորեցին աստվածգիտության օրենքները:
Քրիստոսին հավատացող հեթանոս թագավորներից առաջինը և բոլոր քրիստոնյա թագավորների անդրանիկը` հրեշտակներին և մարդկանց ցանկալին՝ բարեպաշտ Աբգար թագավորը, իր կյանքը և թագավորությունը այսպես կարգավորելուց հետո, առաքինի կյանքով ապրած և ալևորության հասած, հանգեց ի Քրիստոս և փոխադրվեց անանց թագավորություն քաղոցի 23-ին (դեկտեմբերի 31): Նրա հիշատակը օրհնությամբ թող լինի:
Աբգար թագավորի աղոթքներով ողորմի´ր, Քրիստոս Աստված, Ապուչեխցի մահտեսի Հարությունին և նրա ծնողներին` մահտեսի Մարտիրոսին և մահտեսի Մարգարտին, և նրանց բոլոր զարմերի համար Աստծուց ողորմություն խնդրեցեք, որ եղավ պատճառ և հոգաբարձու այս սուրբ մատյանի տպագրության համար: Եվս առավել ողորմի´ր, Քրիստոս Աստված, այս գիրը կարդացողներին:

holitrinity.am